Umuman, Forobiyning mazkur risolasi o‗z davrigacha bo‗lgan adabiy jarayon
qonuniyatlari va yo‗l-yo‗riqlari, shoirlik iste‘dodi va ijod mas‘uliyati haqida
to‗laqonli taassurot qoldiradi.
Forobiyning ―Fozil odamlar shahri‖, ―Baxtga erishish haqida risola‖, ―Jamiyatni
o‗rganish haqida risola‖ kabi qator asarlari ijtimoiy hayot qurilishiga
bag‗ishlangan.
U Aristotel va Aflotunning, shuningdek, boshqa yunon
faylasuflarining siyosiy va axloqiy g‗oyalariga va qadimgi SHarqning ijtimoiy
g‗oyalariga tayanib, davlat va jamiyat qurilishining nazariyasini ishlab
chiqdi.Fazilatli shaharlar tepasida
faylasuf hukmdorlar turadilar, ayni paytda ular
diniy jamoa rahbarlari hamdir. Fazilatli shaharlarda jamiki aholi uchun chinakam
baxtga erishish yo‗llari ko‗rsatiladi, bu shaharlarda yaxshilik va adolat hukmron
bo‗ladi, adolatsizlik, yovuzlik qoralanadi. Forobiy
fazilatli shaharlarga johil
shaharlarni qarama-qarshi qo‗yadi. Johil shaharlarning hukmdorlari va aholisining
chinakam baxt haqida tasavvurlari mutlaqo yo‗q, bunday baxtga ular intilmaydilar.
Ular faqat tana sog‗lig‗iga, tana lazzatida va boyligiga intiladilar.
Sog‗lom va benuqson jamiyat hamda mamlakat, xalq va hukmdorlarning o‗zaro
muvofiqati mamlakatning iqtisodiy, ma‘naviy va harbiy qudrati oshib borishiga
omil bo‗lishi haqidagi qarashlar SHarqdagi ko‗p asarlarda aytib o‗tilgan. Jumladan,
―Oltin yorug‗‖ asarida ham sog‗lom mamlakat qanday bo‗lishi kerakligi haqidagi
o‗gitlar, jumladan, xalq hukmdorning yo‗l-yo‗riqlaridan og‗ishmasligi,
jamiki
jonzotlarga yaxshilik qilish lozimligi kabi o‗gitlar bor edi. YOki ―Qutadg‗u
bilig‖dagi ideal hukmdorlar, xalq va mamlakat haqidagi qarashlar bilan
Forobiyning bu boradagi g‗oyalari o‗rtasida shubhasiz bog‗lanishlar bor. Zotan,
Forobiy o‗z asarlarida arab, yunon, fors, hind va turkiy madaniyatni bir-biriga
yaqinlashtirgan, omuxtalashtirgan olim edi.
Forobiy ayni paytda fanning ilohotchisi bo‗lib
ham maydonga chiqdi, U ―Fanlar
tasnifi haqida so‗z‖ asarida pedagogika fanining islohotchisi sifatida ko‗zga
tashlanadi. U keng ommaga bilimni tarqatish, ma‘rifatni rivojlantirish orqali
odamlarda insoniy fazilatlarni rivoj toptirish g‗oyasini ilgari surdi. U insonlarda
axloqiy tarbiyaga alohida urg‗u berdi. Uningcha,
jamiyatning yuksak axloqiy
qiyofasi uning gullab-yashnashi uchun asosiy omildir. SHuningdek, uning mazkur
asarida ustozga qo‗yilgan talablar ham e‘tiborga molik. Ustoz uchun, - deydi
Forobiy, - adolatparvarlik, talabchanlik, e‘tiborlilik,
iroda kuchi, sabr-toqat
xislatlari muhimdir. Muallimning xulq-atvori, Forobiyning fikricha quyidagicha
bo‗lishi lozim: u o‗ta qattiqqo‗l ham, haddan ortiq erkalatib yubormasligi kerak,
chunki qattiqqo‗llik ta‘lim oluvchida o‗z ustoziga nisbatan ziddiyatni paydo qiladi,
haddan ortiq erkalatish oqibatida esa ustozni hurmat qilmay qo‗yadi.
Forobiy
musiqaga, matematikaga va fanning boshqa sohalariga oid ilmiy meros
qoldirdi. Fanning barcha sohalariga oid 150 dan ortiq asarlari ma‘lum.
Ibn Sino.
Rudakiy.
Firdavsiy.
Do'stlaringiz bilan baham: