Nasimxon rahmonov

Mundarija 
1
Усмон Турон. Туркий хал=лар мафкураси.Т.; Чылпон, 1995, 56-бет. 
1
Раҳмонов Н. Руҳиятдаги нур муроди. Т.; 2002 й, 80-бет. 

---

1.
 
“Xusrav va SHirin” asarining asliyati haqida qisqacha ma‟lumot. 
2.
 
“Xusrav va SHirin” Qutb tarjimasida. 
3.
 
Dostonning qisqacha syujeti. 
4.
 
Doston tarjimasida o„ziga xoslik va Qutbning mahorati. 
5.
 
Dostonning badiiyati. 
Kalit so„z va terminlar: doston, erkin tarjima, badiiy mahorat, asliyat, adabiy 
muhit. 
Asli xorazmlik bo‗lgan Qutbning bizgacha etib kelgan birdan bir asari 
―Xusrav va SHirin‖ bo‗lib, bu asar mashhur ozarbayjon shoiri Nizomiy qalamiga 
mansub shu nomli dostonning o‗zbek tilidagi erkin she‘riy tarjimasidir. Zotan, 
Qutb o‗z asarini Nizomiyning shu nomdagi dostoni tarjimasi ekani to‗g‗risida 
shunday deb xabar beradi: 
Qozonteg qaynab ush savdo bishurdum, 
Nizomiy bolidan halvo bishurdum. 
Xonim oting‗a ushbu forsi tilni 
CHevurdum tuzdum ush nazm uzra qilni. 
CHiqardim xush yidig‗lig‗ suv bu ko‗ldin, 
Ko‗ngullar qonsu teb bu sofi suvdin.
Garchi Qutb kamtarlik bilan o‗z tarjimasini Nizomiy bolidan pishirilgan 
holva deb aytsa ham, u nihoyatda katta mehnat samarasi va buyuk iste‘dodning 
zuhuri deb ayta olamiz.
―Xusrav va SHirin‖ning muqaddimasidagi ma‘lumotlarga ko‗ra, Qutb XIV 
asr o‗rtalarida yashab ijod etgan(parcha) Qutbning ijodi Xorazmning Oltin O‗rda 
davlatiga tobeligi davriga to‗g‗ri keladi. Asar 1340 yili yozilib, Oltin O‗rda 
xonlaridan O‗zbekxonning o‗g‗li Tinibek va uning malikasiga bag‗ishlangan.
parcha. Bu asarning yagona nusxasi Parijda saqlanadi. Qutbning tarjimai 
holiga oid ba‘zi ma‘lumotlarni ―Xusrav va SHirin‖dagi ―Kitob nazm qilmoqqa 
sabab bayon ayur‖ bobidan bilish mumkin. Parcha 
Ma‘lumki, Oltin O‗rdadagi parokandalik tufayli ilm-fan va madaniy markaz 
Misrga ko‗chgan edi. Dostonning bizga ma‘lum bo‗lgan yagona nusxasini ham 
shoir vafotidan ko‗p o‗tmay 1383-1384 yillarda Misrda amir Qutlug‗ Xo‗janing 
tavsiyasi bilan Faqih ibni Barokaz Edgu Qipchoqiy ko‗chirgan. 
―Xusrav va SHirin‖ ―Qutadg‗u bilig‖dan keyin turkiy tilda masnaviyda 
yozilgan nodir asarlardandir. ―Xusrav va SHirin‖ dostonining ildizlari uzoq 
asrlarga borib taqaladi. SHarq xalqlari adabiyotida bu qissa keng tarqalib, ancha 
shuhrat qozongan. Bir qator ―Jangnoma‖ (Firdavsiy ―SHohnoma‖dagi Xusrav 
hikoyati), ―Ishqnoma‖ (Nizomiyning ―Xusrav va SHirin‖, Xusrav Dehlaviyning 
―SHirin va Xusrav‖ dostoni)larning yuzaga kelishiga asos bo‗lgan. 
―Xusrav va SHirin‖ tarjima asari. Lekin shunday bo‗lsa ham Qutb katta 
ijodkor sifatida voqealar tasvirida ancha erkin yo‗l tutgan. (misol) Qutb doston 
muqaddimasida Nizomiyning chuqur hurmat bilan tilga oladi. Butun doston 

---

davomida ulug‗ salafini ustod sifatida ko‗p marta eslaydi. Lekin Nizomiy 
tomonidan yaratilgan bu asarning erkin tarjimasi jarayonida Qutb o‗z o‗z davrini 
kuzatish asosida paydo bo‗lgan qarashlarini ham ifodalaydi. Qutb Nizomiy 
obrazlarini saqlab qolgan holda, asar tarjimasiga ijodiy yondoshdi. Natijada 
Nizomiy obrazlarining xarakteri o‗zgargan. Ana shu holatlar Qutbning ma‘lum 
darajada mustaqil yo‗l tutganini ko‗rsatadi. Buning ustiga, asarda Qutb tomonidan 
qo‗shilgan o‗rinlar, xalq og‗zaki ijodiyoti va urf-odatlari singdirilgan o‗rinlar ham 
bor. Ayni choqda Qutbning asarida asl matndan qisqartirilgan o‗rinlar, 
o‗zgartirilgan geografik nomlar ham mavjud. Masalan, Qutb o‗quvchiga qulaylik 
tug‗dirish maqsadida Nizomiy dostonidagi Sosoniylar sulolasini Eron davlati deb 
ataydi. Forscha matndagi mamlakatlar, davlatlar nomlarini Qutb o‗ziga tanish 
mamlakatlar nomlari bilan almashtiradi. Jumladan, Xusravning suhbatida Xuroson 
beklari ishtirok etadilar. YOki Nizomiydagi Mehinbonu saroyi tasviri Qutbda 1o‗q. 
Nizomiyga Madoyindan Xurmuzd tazyiqidan qochib kelgan Xusravni Mehinbonu 
o‗z saroyida kutib oladi. Qutb esa bu lavg‗ani yaylovga ko‗chirgan va h. (snoska)
Dostonning kirish qismidagi bag‗ishlov odatdagi qasidalarni eslaatganidek, 
doston syujeti davomida, boblar xotimasidagi lirik chekinishlar Qutbning nafis 
g‗azallar ham yaratganidan dalolat beradi (shulardan tahlil). 
Sayfi Saroyi va uning ―Gulistoni bit-turkiy‖ asari