Nasimxon rahmonov

Hikmat (1, 24. 25.2- 133). 
―Qisasi Rabg‗uziy‖da hikmat shakl tomondan 
rivoyat, hikoyat janrlaridan farq qilmaydi. ―Qisasi Rabg‗uziy‖dagi hikmat 
―bilimdonlik‖, ―donishmandlik‖ ma‘nosidan tashqari, ―sir‖ ma‘nosida ham 
ishlatilgan, shu bois Rabg‗uziy hikmatlarida falsafiy mazmun etakchilik qiladi.
Rabg‗uziy hikmatga o‗z asarida alohida urg‗u beradi va hikmatni qissa 
janrining kaliti sifatida talqin qiladi – qissadagi ma‘lum bir voqeaning sabab va 
natijasini ochish, uning mohiyatini kitobxonga etkazish uchun hikmat keltiradi. 
Asosiy gap – hikmatning maqsadida, ―sir‖ni o‗quvchiga etkazishda. Bu 
hikmatlarda javonmardlik va faqirlikni ulug‗lash o‗z ifodasini topgan. Ilk hikmat 
―Qissai Odam safiy alayhis-salom‖da bor. Rabg‗uziy bu qissada Odam 
alayhissalomning jannatga kirishi siri nimada edi, degan savolga javob berar ekan, 
―
mo„minlarning tanini, molini sotg„in olib, ujmox (ya‟ni jannat)bergusini, 
ko„rulmagan narsani bay‟ (ya‟ni savdo) qilmoq shariatda ravo bo„lmaz teb 
ujmoxga kivur
(ya‟ni kirit
)‖ganlarini (1, 22) asosiy sabab qilib ko‗rsatadi. 
Mo‗minlarning tanini va molini sotib olish evaziga jannatning in‘om qilinishi 
Odam alayhissalomda javonmardlarga Bu masalada ulamolar o‗rtasida ixtilof 
borligi haqida ham xabar berib o‗tadi. 
 
Rabg‗uziy o‗z hikmatlari ―sir‖ini faqat savol va javoblarda kashf qiladi. 
Hikmatlarning janriy belgilari savol va javoblardadir (1; 24, 25). 
Ayrim hikmatlarda biron toifaning alomatlari bilan tarixiy voqea, tarixiy 
shaxslarning sifatlari uyg‗unlashtiriladi. Luqmoni hakim valiylarning alomati 
haqida so‗z yuritgan hikmatda ayni shuni ko‗rish mumkin. Luqmoni hakim 
quyidagi uchta alomatni valiylarga xos deb aytadi: birinchisi - javonmardlik, 
ikkinchisi - yomon xulqdan, hasad va kindan xoli ekani, uchinchisi - ulamo va 
fuzalolar bilan do‗stligi. Ayni paytda bu uch alomatni Muhammad a.s.hayotiga 
bog‗laydi:
―
Bilgilkim, Abu Bakr Siddiq va Umar ibn al-Xattob riziyallohu anhumo Rasul 
alayhissalomning qayin otalari erdilar. Oysha va Hafsa yo‗lindin. YAna Usmon va Ali 
raziyallohu anhumo kuyavlari erdilar. Usmon raziyallohu anhu Ruqayya sababidan. Ul vafot 
bo‗ldi ersa yana Ummi Qulsumni berdi. Aning uchun Zunnurayn atandi. YAna Ali raziyallohu 
anhu Fotima yo‗lindin kuyav erdi teb aymishlar
‖. 
Bu hikmat savol va javob asosiga qurilmagan. Garchi shunday bo‗lsa-da, 
Muhammad a.s.ning sifatlari valiylarda bor ekaniga ishora qilgani yuqorida 
keltirilgan hikmatdagi faqirlikka hamohangligi bu hikmatlarni birlashtiradi. 
Ruboiymi? 
Bu bayt murodg‗a tekinmak tilar,