2.4. Konfutsiylik
Qadriyatlarini assimilyatsiya qilish Narskaya Yaponiya amaldorlar
maktablarida, ya’ni, 13-16 yoshdan boshlangan. Shunday qilib, SSMda dastlabki
ijtimoiylashuv uzoq vaqt davomida amalga oshirildi. Faqat shu narsa Konfutsiy
matnlarini egallash darajasi va ularni talqin qilishda chuqur iz qoldirishi mumkin
emas edi. Yaponiya jamiyati, davlati Xitoy davlatiga o‘xshamas edi, uning o‘sha
davrda chizilgan surati ham yaqqol ajralib turardi. Kittasm bilan taqqoslaganda
Yaponiyaning butun bir davlat sifatida mavjud bo‘lish rejimini belgilaydigan ba’zi
asosiy farqlarga quyidagilar kiradi: kichik hudud va naslenis, orol holati tashqi
tahdidlardan xavfsizlik, mineral resurslarning yetishmasligi, yapon jamiyatining
qabilaviy xarakteri, sinto ta’sirining ustun tomoni bo‘lgan. Xitoyning o‘zi
Yaponiyani o‘zining mafkuraviy va hatto amaliy ta’siri orbitasiga jalb qilish uchun
jiddiy harakatlar qilmaganligi sababli, Xitoy mintalitetining tarqalishi yoki davlat
qurilishining Xitoy tajribasidan tanlab olinganligi tufayli sodir bo‘lgan. Bu
barchadan ko‘proq tanish tushunchalar va ijtimoiy tuzilmalarga mos keladi. Shunga
qaramay uning fikrlash holatini shaxsiylashtirish mumkin emas aynan shu paytda,
Yaponiya madaniyati bugungi kunda foydalanadigan ta’riflash tili rivojlangan.
Xitoy ta’sirining eng muhim tarkibiy qismi bu xitoy tili edi, uning kiritilishi (birinchi
navbatda so‘zma-so‘z shaklda) juda katta darajada yapon yozma madaniyatining
shakllanishiga yordam berdi. Bundan tashqari, o‘z-o‘zidan har doim eng muhim
madaniy ma’nolarni tashuvchisi bo‘lgan til, yapon dunyoqarashining butun ifoda
uslubiga eng to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatishi mumkin emas edi. Yapon chiyuvnik
maktablarida ishlatilgan asosiy matnlar quyidagilar edi: Sendzimon, Lunyu va
Xiaonzy o‘zi va uning shogirdlari haqidagi so‘nggi Konfutsiyning qo‘lyozmalari.
Bundan tashqari, schikollshunoslikda Syaotong tomonidan yozilgan ya’ni Janubiy
Liang sulolasi davrida tuzilgan klassik xitoy nasri va she’riyatining Ven-xuan
to‘plami keng qo‘llanilgan bo‘lib, ularning materiallari milliy imtihon ishlarida
ishlatilgan. Rashshetan she’riyatidan ham katta mavhumlik mavjud (Yanon
madaniyatida yaxshi o‘rin egallaganligi sababli she’riyatda ham mavjud bo‘lgan).
8-asrda Yaponiyada Olnako-mediistani she’riy an’anasi ham bo‘lgan. O‘sha
davrda mashxur bo‘lgan xitoy mumtoz falsafiy trollari ham bo‘lgan, ammo u qadar
mashxur bo‘la olmagan. Matnlarga rioya qilish sohasida davlatning roli juda katta
bo‘lganligi sababli, o‘ziga xos merkga ega yozma ma’lumot manbalarini ataylab
tanlash natijasi bo‘lgan deb taxmin qilishadi. Shunday qilib, dunyoning Xitoyni har
tomonlama assimilyatsiya qilish imkoniyatiga ega bo‘lishiga qaramay, ba’zi
voqealar sodir bo‘ldi. Yaponlarning hozirgi zamondagi qarashlarida osmon va yer
dualizmi, Tao kabi tushunchalar deyarli ifodalanmaydi. Sotsiologik inshootlarda
Xitoyga xos jazolarga ahamiyat berilmagan (ritsu va ryo) Osmon mandati g‘oyasini
butunlay e’tiborsiz qoldirildi, tanlov sinovlari tizimi tomonidan taqdim etilgan
vertikal harakatchanlik imkoniyatlari deyarli jamiyatning qarindosh tuzilishi
tomonidan to‘sib qo‘yilgan, Yaponiya tarixiy xronikalari ham juda ajralib turgan.
Yaponiya va Xitoy o‘rtasidagi tub farqno Nara sudi Xitoy uchun siyosiy,
mafkuraviy va madaniy tuzilmaning eng muhim tarkibiy qismi bo‘lgan marosimlar
tizimini tartibga solish uslubida ko‘rish mumkin. Konfutsiyga an’anaviy ravishda
prinsiplarni shakllantirishda muhim rol berilgan. Muammolarga sabab bo‘layotgan
ishlab chiqarishda ishtirok etgan deyarli barcha mualliflar va mualliflik huquqlari
jamoalari doimo NSMUga murojaat qilishar edi. Butun ijtimoiy tuzilishga kirib
boruvchi Mi marosimi beshta asosiy elementni o‘z ichiga olgan: 1) gishiki
(yaponcha kitirei, baxt marosimlari) - ajdodlarga sig‘inish bilan bog‘liq marosimlar
va an’analar 2) shungi (yaponcha. Kyorei, baxt marosimlari) - dafn marosimi; 3)
jyagi (yaponcha karei, quvonch marosimlari) - mukammallik va nikoh marosimlari,
ya’ni hayot siklining marosimlari; 4) bingi (yaponcha xipray, mehmon marosimlari)
- diplomatik munosabatlar; 5) jungi (yap. Gunrei - urush) harbiy va urushga oid
marosimlar, shuningdek amaliy ko‘rsatmalar (qurollantirish, qo‘shinlarni
tayyorlash, manevralar). Marosimlarning dastlabki uchta turi uy marosimlari deb
nomlangan, bu Osmon o‘g‘lidan boshlab, jamiyatning barcha a’zolari tomonidan
amalga oshirilishi kerak edi. Shu bilan birga, ularga alohida uy-oilalardan tashkil
topgan nskotoros birligi sifatida qaralar edi. Davlat yuqoridagi marosimlarni
bajarishga ham ushbu holatni tashkil etuvchi barcha elementlarning uyg‘un holatini
baholashga ham qodir bo‘lgan. Shu bilan birga, qonunlar instrumental rol o‘ynagan.
Qonunlar marosimni to‘g‘ri va kuchsiz holatda saqlashning operativ vositasi edi.
Song va Tangda Kitas davlat mafkurasining asosiy elementi bo‘lib, davlat
mohiyatini, uning mavjud bo‘lish maqsadlarini va hukumatning qonuniyligini
nazariy asoslab beradi. Agar imperatorga qonunlarni haqiqatan ham farmonlar
shaklida qayta ko‘rib chiqish huquqi berilgan bo‘lsa, unda shuni ta’kidlash kerakki
- barcha sub’ektlari singari, u ham marosimlarga rioya qilishlari kerak bo‘lgan.
Davlat va yozma shaklda qonun chiqaruvchi organlarda alohida bo‘lgan va ular
TCKT tarkibiga kiritilmagan. Podnsbssnaya she-ssmiening barcha ehtiroslaridan
kelib chiqib, Pim bilan qarindoshligi tufayli imperator Osmonga sajda qilishga
majbur edi. Xo‘sh, Yaponiyaning Parque shahridagi MSSTE haqida nima deyish
mumkin? Garchi marosim haqidagi birinchi ugpominanislar davlatchilik asosi
sifatida VII asr boshlarida ochiqlikka chiqa boshladi. Syo kodeksida: toku-taisi va
Yaponiya sudi ko‘p sonli ish kunining cheklanishini va xitoylik marosim sistematik
boshlanish sifatida qabul qilingan deb aytish qiyin edi. Unda qonunchilik
kodekslaridan farqli o‘laroq, Yaponiyada to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqlid qilish holatlari
kuzatilmaganligi juda yaxshi ko‘rsatib o‘tilgan.
Yapon xalqining eng qadimgi dafn marosimlariga, ya’ni o‘sha vaqtga qadar
yangi rus davlatlarining muhim mavzusi bo‘lgan marosim amaliyotining bu qismiga
qiziquvchilar bo‘lgan. Bundan birinchi bo‘lib Ob’ektivlashtirish ya’ni diniy ta’limni
yaratatilishi manfaatdor bo‘lgan. Ammo Xitoyning dafn marosimining o‘ziga xos
ta’siriga qaramay, bu, xususan, nohoronis tartibini tartibga soluvchi 646-yilgi
farmon natijasidir, tarixiy doirada jasadni yoqish buddaviylik marosimidir. Xitoy
diplomatik amaliyoti faqat 8-asrda o‘rnatildi. Xitoy diplomatik protokoli asosiy ICE
protseduralarini o‘z ichiga olgan, elchilarni to‘sqinlik qiluvchi to‘g‘ridan-to‘g‘ri sgo
saroyiga tashrif buyurishgan, bu yerda emissarlar va sovg‘alar almashinilgan va bu
bayram ham uni o‘zi tomonidan tashkil qilingan. An’anaviy Zersmonial Yamat chet
el elchilari bilan mehmon kutadigan uylarida Rodoglem aristokratiyasining vakillari
bilan uchrashishi kerak edi. Suiko hukmronligidan boshlab elchixonani qabul qilish
hukmdorning saroyida o‘tkazilishi mumkin edi, garchi mehmonlar uyi bilan
uchrashuvlar hali ham qayd etilmagan bo‘lsa ham, ammo imperator birinchi marta
xorijiy elchilarni faqat 698-yili Mommuning Silla elchixonasi bilan uchrashuvida
qabul qilgan. O‘shandan boshlab, VII asr davomida Yaponiya hukmdorlari
elchilarni o‘zlari qabul qiladilar. Yaponiyadagi qonunlar va marosimlar ning
umumiy korrelyatsiyasiga kelsak, shuni ta’kidlash kerakki, Xitoyda tijorat
sohasidagi individual qoidalar Yaponiyada mavjudmi yoki yo‘qmi degan muhim
qarorlar mavjud emas edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |