Намуна (Образец)

g
F
P
g
D
R
o
o
e





)
1
(
(11.3.4)
42
bu yerda: 
R
e
– oddiy aksiya hisobiga shakllangan xususiy kapital bahosi; D
o
– 
oddiy aksiya bo‘yicha dividend summasi; 
P
o 
– oddiy aksiyaning joriy davrdagi 
bozor bahosi; 
F
– aksiyani emissiya qilish bilan bog‘liq harajatlar; 
g
– 
dividendlarning har yilgi o‘sish sur’ati. 
Uchinchi model kapital aktivlarni baholash modeli (SARM (Sapital Asset 
Rricing Mode1))
bo‘lib hisoblanadi.
Ushbu model asosan investorlar aktivlarini 
moliya bozoridan aksiyalar sotib olishga yo‘naltirganda uning aksiyalar
bo‘yicha kutilayotgan daromadlilikni baholashda foydalaniladi. Bunda
ushbu model bir tomondan aksiya bo‘yicha daromadlilikni ifodalasa, 
boshqa tomondan kapital bahosini ifodalaydi va quyidagi formula asosida 
aniqlanadi: 
)
(
f
m
f
i
R
R
R
R





(11.3.5)
43
bu yerda: 
R
i
–investor investitsiya kiritgan korxonaning oddiy aksiya 
hisobiga shakllangan xususiy kapital bahosi; 
R
f
– risksiz daromadlilik 
darajasi; 

 
– tizimsiz risk darajasi; 
R
m
– joriy davrdagi moliya bozorida 
korxonaning aksiyasining daromadlilik darajasi
SHuni aytish lozimki, agarda 

>1 bo‘lganda korxona kapital bahosining 
kelayotgan davrda oshishi kutiladi, agarda 

=1 bo‘lganda korxonaning kapital 
bahosi kelayotgan davrda joriy davrdagi kabi o‘zgarishsiz qoladi, agarda 

<1 
bo‘lsa korxona kapitali bahosi joriy davrdagiga qaraganda kamayishi kutiladi. 
41
Ushbu manba. 244-b. 
42
Тошмуродова Б., Қурбонов Ж. Корхоналарда капиталдан самарали фойдаланиш масалалари. //манба: “Корпоратив молияни 
бошқаришнинг замонавий усуллари: қўлланилиши ва ривожлантириш масалалари. Республика илмий-амалий конференцияси 
материаллари тўплами. –Т.: “IQTISOD–MOLIYA”, 2016. 244-б. 
43
Ushbu manba. 244-b.

---

180 
Kompaniya qiymatini boshqarishda qarz kapitalini ham hisobga olish 
zarurdir. CHunki korxonalarda bir birlik qarz kapitalidan foydalanganlik uchun 
amalga oshiriladigan xarajatlarni aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Buni qarz 
kapitali bahosida ko‘rishimiz mumkin va bu quyidagi formula asosida aniqlanadi:
)
1
(
FS
XM
QKM
XM
QKB
qo
qk




(11.3.6)
44
bu yerda: 
QKB 
– qarz kapitali bahosi; 
XM
qk
 
– qarz kapitalidan 
foydalanganlik uchun xarajatlar miqdori; 
QKM 
– qarz kapitali miqdori; 
XM
qo
 
– 
qarz kapitali miqdori; 
FS
– foyda soliq stavkasi. 
Qarz kapitali bahosini aniqlashda foyda solig‘i stavkasining ta’sirini hisobga 
olishning mazmuni shundan iboratki, qarz kapitali bo‘yicha hisoblanadigan foiz 
summasi foyda solig‘i bazasini kamaytiradi va bu o‘z navbatida, korxona 
zimmasiga tushayotgan soliq yuki darajasini pasaytiradi. SHunday ekan, 
korxona aynan qarz kapitalidan foydalanganligi uchun foyda solig‘i bazasi foizlar 
summasi miqdorida kamaytiriladi va buning natijasida qarz kapitali bahosi ham 
soliq stavkasi miqdorida kamaytiriladi. Demak, foyda solig‘i stavkasining miqdori 
qarz kapitali bahosining o‘sishiga ega. SHu sababli ham xorijiy iqtisodchi olimlar 
tomonidan qarz kapitali xususiy kapitalga nisbatan arzon tushadi degan fikrlar 
yuritiladi. SHu o‘rinda aytish joizki, qarz kapitalining xususiy kapitalga arzon 
tushishi qarz kapitalining moliyaviy richag samaradorligiga ham bog‘liqdir. 
Korxonalar faoliyatida turli shakldagi qarz mablag‘lari shakllanishi mumkin, 
bunda har bir shakldagi qarz kapitalining bahosi ham turlicha bo‘lishi mumkin. 
Masalan, kreditorlik qarzlari hisobidan shakllangan kapitalning bahosi pastroq 
bo‘ladi, ya’ni, korxona faoliyati uchun eng arzon mablag‘lar bo‘lib hisoblanadi. 
Korxonalarda shakllangan umumiy kapitalning bahosini aniqlashda yuqorida 
ta’kidlab o‘tganimizdek WACC (kapital bahosining o‘rtacha solishtirma 
qiymati)dan foydalanamiz. WACC miqdori quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
44
Тошмуродова Б., Қурбонов Ж. Корхоналарда капиталдан самарали фойдаланиш масалалари. //манба: “Корпоратив молияни 
бошқаришнинг замонавий усуллари: қўлланилиши ва ривожлантириш масалалари. Республика илмий-амалий конференцияси 
материаллари тўплами. –Т.: “IQTISOD–MOLIYA”, 2016. 245-б.

---

181 
i
n
i
i
K
R
WACC




1
(11.3.7)
45
bu yerda: 
R
i
– i nchi kapital bahosi; 
K
i
– i nchi kapitalning ja’mi 
kapitaldagi ulushi 
Kapital bahosining o‘rtacha solishtirma qiymati (WACC) korxonalarda 
umumiy kapitalning bir birligidan foydalanish uchun sarflanadigan xarajatlar
miqdorini o‘zida aks ettiradi. Demak, korxona moliyaviy menejerining oldidagi 
asosiy vazifalardan biri kapital bahosini minimallashtirish bo‘lib hisoblanadi. 
Kapital bahosi qancha past bo‘lsa korxonaning kelgusi rivoji uchun shuncha ijobiy 
ahamiyatga ega.
Kompaniya qiymatini boshqarishda yuqoridagi sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlar 
asosida amalga oshirish samaralidir. Xususiy kapitalning bahosi korxona 
qiymatida katta rol o‘ynaydi. Korxonaning kelgusidagi rivoji uchun umumiy 
rentabellikni WACC miqdoridan oshirish kerak. Aks holda korxonaning moliyaviy 
holati tang ahvolda qoladi. CHunki kapitalning bahosi kompaniyaning xususiy 
kapital bahosidan oshib ketishi korxonaning qiymatini pasaytiradi.
Rahbariyat va aksionerlar korxona biznesining xususiyatlarini va aniq 
hohish-istaklarini hisobga olish zarur. Korxona rahbariyati doimo korxonaning 
barcha jarayonlari bo‘yicha axborotga ega bo‘lishi shartdir. Ushbu axborotning 
ma’lumotlarida moliyaviy samara (effekt), biznes qiymatini ko‘tarish uchun bir 
necha xilda variantlardagi tadbirlar, xarajatlar, tavakkalchilik (risk)lar keltirilishi 
kerak. Aniq chora-tadbirlar, amalga oshirish muddatlari, mas’ul shaxslar, 
moliyaviy xarajatlar prognozi va nazorat instrumentlari ko‘rsatilgan rejalarni 
dastur ko‘rinishida yaratish. Barcha ishlarning monitoring tizimini tashkil etish va 
amalga oshirish yo‘llarini shakllantirish.
Demak, kompaniya qiymatini oshirishda xususiy kapitalning bahosini, 
dividendlarni hisob-kitobini, kapital aktivlarning investitsiyalangan qismini ham 
daromadlilik darajasining hisob-kitobini amalga oshirish ham zarurdir. Kompaniya 
qiymatini oshirishda korporativ maslahatchi, moliyaviy direktor yoki moliyaviy 
injener mas’ul bo‘lishi, ular kompaniya qiymatini oshirish uchun kerakli va oshkor 
45
Ushbu manba. 244-b.245-б. 

---

182 
qilish mumkin bo‘lgan axborotlarni tayyorlab qo‘yishi, fond bozorini doimo 
kuzatib borishi zarurdir.