Name of presentation

32-§. GULLARNING CHANGLANISHI

6-sinf botanika darsligi asosida. 2017.

• Changdonda yetilgan changlarning urug'chi tumshuqcha-siga tushishiga changlanish deyiladi.
• Changlanish chetdan changlanish, o'z-o'zidan changla­nish va sun'iy changlanishga bo'linadi.

• Gullarning chetdan changlanishi. Ko'pchilik o'sim-liklar gulining changi va urug'chisi bir vaqtda yetilmay-di. Shuning uchun ham bitta guldagi chang shu gulda-gi tumshuqchani changlay olmaydi. Bunday holda bir gulning changi boshqa guldagi urug'chining tumshuq-chasiga tushishi kerak. Yetilib yorilgan changdondan chiq-qan changning hasharotlar, shamol, suv, qushlar va o'zga vositalar yordamida boshqa gulning tumshuqchasiga tu­shishiga chetdan changlanish deyiladi. Gullar ochilgan vaqtda xushbo'y hid taratib hasharotlarni o'ziga jalb qila-di.

• Gullardan ular o'ziga kerak bo'lgan narsa - chang va xushbo'y asal shirasi (nektar)ni oladi. Ular gullardagi chang va nektarni turli a'zolari (xartumi, oyoqlari, tuklari) yorda­mida olib o'tadi. Yetilgan urug'chining tumshuqchasi nam va yopishqoq bo'lib, tushgan changni tutib qoladi

• Hasharotlar yordamida changlanuvchi o'simliklarga olma, o'rik, nok, beda, oqquray, g'o'za kabilar kiradi

• Bug'doy shamol yordamida changlanadigan o'simlikdir. Uning guli ikki jinsli. Bug'doy gullari murakkab boshoqda o'r-nashgan bo'lib, changchilari boshoqdan tashqarida osilib tura-di. Shamol esgan vaqtda tebrangan changchi gullardagi chang-donlar bir-biriga urilib yoriladi va ulardan chang sochiladi.

• Shamol yordamida bu changlar boshoqdan urug'chi gulning tumshuqchasiga o'tadi. Bordi-yu, shamol esmay, chang bo-shoqdagi hamma tumshuqchalarga tushmay qolsa, u holda siy-rak donli boshoq hosil bo'ladi va hosildorlik pasayib ketadi. Gullarning o'z-o'zidan changlanishi. Agar bir tup o'simlik changchisidagi chang shu guldagi urug'chining tum­shuqchasiga tushsa, bunday changlanish o 'z-o 'zidan changlanish deyiladi.

• Sun'iy changlatish. Agar o'simlikning guli odamlar tomonidan changlantiriladigan bo'lsa, uni sun'iy changlatish deyiladi. Sun'iy changlatishda yetilgan boshqa yoki shu o'simlikning changi olinib, shu yoki boshqa o'simlikning yetilgan guli tumshuqchasiga o'tkaziladi. Makkajo'xori gul-lari, ko'pincha, sun'iy yo'l bilan qo'shimcha changlantiriladi. Buning uchun makkajo'xori changi maxsus idishlarga yig'ib olinadi, so'ngra gullarning tumshuqchasiga sepiladi

Savol va topshiriqlar

• Changlanish deb nimaga aytiladi?
• Gullar qanday usullar bilan changlanadi?
• O'simliklar qanday qilib hasharotlarni o'ziga jalb etadi?
• Shamol yordamida changlanish qanday nomlanadi (bug'doy misolida)?