Namangan pedagogika kolleji

Xulosa chiqarish. Psixologiyada xulosa chiqarish jarayonida foydalanilgan tayyor hukmlar asoslar deyiladi. Ularni tahlil qilib chiqarilgan yangi hukmni esa xulosa deb atash qabul qilingan. Xulosa chiqarish shunday tafakkur shaklidirki, bu shakl vositasi bilan biz ikki yoki undan ortiq hukmlardan yangi hukm hosil qilamiz.
Masalan: «Barcha sayyoralar harakatlanadi». Oy – sayyora. Demak, Oy harakatlanadi. Xulosa chiqarish uch turga bo‘linadi: induktiv, deduktiv va analogik. Induktiv xulosa chiqarish, bu xulosa chiqarishning shunday mantiqiy usulidirki, bunda bir nechta yakka yoki ayrim hukmlardan umumiy hukmga o‘tiladi yoki ayrim fakt va hodisalarni o‘rganish asosida umumiy qonun va qoidalar yaratiladi. Masalan: «Temir elektr tokini o‘tkazadi». Deduktiv xulosa chiqarishda umumiy xulosalardan yakka yoki juziy xulosa keltirib chiqariladi. Analogik xulosa chiqarishda ikki predmetning ba’zi bir belgilari o‘xshashligiga qarab bu predmetlarning boshqa belgilari ham o‘xshashligi to‘g‘risida xulosa chiqarishimizdir. Analogiya chin, taxminiy yoki yolg‘on bo‘lishi mumkin.
Tushunchalar. Narsa va hodisalarning muhim belgilarini, bog‘lanishlarini, mohiyatini hukmlar orqali fikran keng va chuqur aks ettirishdan iborat fikr yuritish shakli tushuncha deyiladi. Tushunchalar mohiyati jihatidan konkret va abstrakt tushunchalarga ajratiladi. Alohida olingan bir butun narsaga aloqador tushuncha konkret tushuncha deyiladi. Masalan: stol, divan, traktor. Moddiy olamdagi narsalardan fikran ajratib olingan ba’zisifat, holatlarga, shuningdek narsalar o‘rtasidagi ichki munosabatlarga, qonuniyatlarga qaratilgan tushunchalar abstrakt tushuncha deb ataladi. Masalan: oqlik, uzunlik, kenglik. Tushunchalar uch turga bo‘linadi; yakka, umumiy, to‘planma tushunchalar. Yakka tushunchala yakka narsa va hodisa haqidagi tushunchalardir. Bunday tushunchalarga Alisher Navoiy, general Sobir Rahimov, Toshkent kabi tushunchalarni misol qilsa bo‘ladi. Yakka tushunchalarning xususiyati shuki, bu tushunchalarda hamisha aniq obraz mavjud bo‘ladi. Umumiy tushunchalarda bir jihsda ko‘p narsa va hodisalar gavdalantiriladi. Masalan: yulduz, talaba, o‘spirin. To‘planma tushunchalar bir jinsdagi narsa va hodisalar
toplami haqida yaxlit fikr yuritishdir. Masalan: paxtazor, kutubxona, yig‘ilish. Demak, tushunchalarning mohiyati hukmlarda yoritiladi, mavjud hukmlar asosida xulosa chiqariladi, yangi hukm hosil qilinadi, topilgan yangi belgilar tushunchalarni yanada boyitadi, yangi tushunchalar, atamalar ijod qilinaveradi.