Namangan pedagogika kolleji

Foydalanilgan adbiyotlar royxati:

1. M.Jumaboyev. «Bolalar adabiyoti». T. “O’qituvchi”. Darslik-2003..

2.Mamasoli Jumaboyev. Bolalar adabiyoti va ifodali o'qish darsligi
3.“Ilk qadam” Davlat oʼquv dasturi. Toshkent. OʼzRMTV 2018 yil
4.“Oʼzbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qoʼyiladigan Davlat talablari” Toshkent.OʼzRMTV 2018 yil.
Internet manbalari.
1.www. adabiyot.zn.uz.
2. http://www.ziyonet.uz.
3.http://referat.arxiv.uz

Sana: _________________						« T a s d i q l a y m a n »
Guruh						O`.I.B.D.o`rinbosari
Sana						___________Sh.Mamadaliyev

16-Mavzu: Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar, sherlar va ularning mualliflari haqida ma’lumot.Xudoyberdi To’xtaboyev, Farhod Musajon kabi bolalar shoirlari ijodi


O‘quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi modeli

Vaqt: 80 daqiqa	Ta’lim oluvchilar soni______
O`quv mashg`uloti shakli va turi	Nazariy/Amaliy
O`quv mashg`uloti rejasi	1. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar 2. Sherlar va ularning mualliflari haqida ma’lumot 3. Xudoyberdi To’xtaboyev, Farhod Musajon kabi bolalar shoirlari ijodi
O‘quv mashg`ulotining maqsadi: Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar haqida yangi bilim, ko`nikma va malaka berish.
O‘qitish natijasi	Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o‘quvchida shakllanadigan asosiy bilim, ko`nikma yoki kompetensiyalar
Pedagogik vazifalar 1. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar haqida ma`lumot beradi; 2. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar haqida tushuntiradi: 3. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar mavzusini ochib beradi.	O‘quv faoliyat natijalari; 1. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar haqida tushunchaga ega bo`ladilar. 2. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar haqida biladdilar: 3. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar farqi mazmunini bilib oladilar.
O‘qitish metodlari	Kichik axborotli ma’ruza, xikoya, tushuntirish, ko`rsatma berish, namoyish.Ko`rsatish, video usul, kitob bilan ishlash, insert, mashq, suxbat, baxs-munozara, aqliy xujum ,ta’limiy o`yinlar, BBB, Ven diogrammasi, va boshqalar (quyidagilardan maqsadga ko`ra tanlab olinadi).
O‘qitish vositalari	Matnlar, yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter, videofilm, grafikli organizatorlar, chizma, grafiklar, na`munalar, televizor, rasmlar…
O`quv faoliyatini tashkil etish shakli	Ommaviy, jamoaviy, guruxli, juftlikda, yakka tartibda
O`qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jixozlangan guruxlarda ishlashga mo`ljallangan xona
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor-so`rov, savol-javob, mashg’ulot ishlanmalar,variativ dasturlar tuzish, amaliy topshiriqlarni baxolash

O‘quv mashg‘ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-O‘quv mashg`ulotiga kirish (5daq.)	Tashkiliy qism: 1. O‘quvchilarni mashg`ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi	Mashg‘ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65 daq.)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: 1. Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o`tilgan mavzu bo`yicha o‘quvchilarga savollar beradi, ularni baxolaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 1. Mashg`ulotning nomi, rejasi, maqsad va o`qitish natijalar bilan tanishtiradi. 2.Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; 3. O‘quv mashg`ulotida o‘quv ishlarini baxolash mezoni va ko`rsatkichlari bilan tanishtiradi Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: 1. Tezkor – so`rov, savol - javob, aqliy xujum, amaliy ish bajarish,“o`ylang va juftlik-da fikr almashing”, va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faol-lashtiradi. Yangi o‘quv materiali bayoni: 1. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o‘qitish jarayonini tashkil etish bo`yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy xolatlarni yozdiradi; 2. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharxlash bilan mavzu bo`yicha asosiy nazariy xolatlarni bayon qiladi Yangi o‘quv materialini mustaxkamlash: 1. Mustaxkamlash uchun amaliy ish taqdimoti bajariladi Jarayon kichik guruxlarda davom etishini ma’lum qiladi; 2. Kichik guruxlarga bo`ladi, kichik guruxda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi xar bir guruxga topshiriq beradi va baxolash mezoni bilan tanishtiradi.Ishni bajarish yo`riqnomasini beradi; 3. Guruxlarda ishlarni boshlashga ruxsat beradi. Xar bir kichik gurux ishtirokchisi vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o‘tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi. 4. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruxlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshitish -larini va savollar berishlarini, shu bilan birga o`zaro bir-birlarini baxolashlarini eslatadi.Javoblarni to`ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi; 5. Guruhlar ishini o`zaro baxolashni o`tkazadi, mavzuning xar bir qismi bo`yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog`lab mavzuni yakunlaydi.	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhlarga bo‘linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Xar bir gurux o`z topshiriq va ishlari bo`yicha faoliyatini boshlaydi. Xar bir guruh sardorlari chiqib o`z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo`shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o`zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar
3-bosqich Yakuniy (10 daq.)	Mashg`ulot yakuni: 1. Barcha o‘quvchilarni amaliy bajargan ishlarini izoxlab baxolaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg`ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yuriqnoma beradi	Baxolari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar

Fan o`qituvchisi: M.Abdullayeva
16-Mavzu: Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar, sherlar va ularning mualliflari haqida ma’lumot.Xudoyberdi To’xtaboyev, Farhod Musajon kabi bolalar shoirlari ijodi
Reja:
1. Bolalar uchun yaratilagan badiiy asarlar
2. Sherlar va ularning mualliflari haqida ma’lumot
3. Xudoyberdi To’xtaboyev, Farhod Musajon kabi bolalar shoirlari ijodi


Hozirgi zamon o'zbek bolalar adabiyotida she’riyat rivojlangani kabi nasrda ham salmoqli asarlar yuzaga keldi. Yozuvchilaming yangidan-yangi avlodlari kamol topdi. Ayniqsa, hikoyachilik o ‘sdi. Bolalaming yoshi, qiziqishi, dunyoqarashiga to‘la javob bera oladigan hikoyalar bunyod etildi. Hakim Nazir, Yoqubjon Shukurov, Shukur Sa’dulla, N o sir F ozilov, X udoyberdi To'xtaboyev, 7'urg‘unboy G ‘oipov, Rahmat Azizxo‘jayev, Latif Mahmudov, Farhod Musajon, Sobir Yunusov, Oqiljon Xusanov, Mahmud Murodov, Nodir Nazarov, Ergash Raimov, Safar Bamoyev, Abdusaid Ko'chimov, Rauf Tolib, Anvar Obidjon va boshqalaming kichik maktab yoshidagi bolalarga mo‘ljallangan o ‘n!ab hikoyalar to’plamlari bosilib chikdi. Juda kokp hikoyalarda kichkintoylarning hayotlari o ‘z ifodasini topm oqda. Shodm onbek Otaboyevning «Itolg‘i» hikoyasi qush, qu rtqum ursqalarni sevish, ardoqlashga qaratilgan. lto lg ‘i chum chuq va chug‘urchuqlami tutib olib yeydigan qush. Shukurali aka itolg‘ini jiyani Shavkatga sovg‘a qiladi. Shavkat uzum qo‘riqlashda undan foydalanmoqchi edi. Ammo qush ulam ikida o ‘zini erkin sezm aydi. Buning sababini su rish tirg an d a S havkatning otasi bu m ax lu q ozo d va e rk in lik n i qo‘msayotganligini tushuntiradi. Shavkat qushlarni yaxshi ko‘radigan, rahmdil bola. U itolg'ini qafasda uch kun zo‘rg‘a ushlab turadi. Qafasda qush emas, o ‘zi o ktirgandek boMadi va itolg‘ini qafasdan butunlay chiqarib yuboradi. Qush bolaga rahmat, degandek parvoz qilib ketadi. Bolalar qissachiligida ham ko‘plab yaxshi asarlar yaratildi, adiblam ing yangi-yangi avlodlari kamol topdi. Ó ybek, G ‘afur G ‘ulom , A bdulla Qahhordan tortib bugungi kunga qad ar hisoblaydigan bo‘!sak, ulam ing soni nihoyatda o ‘sdi. Bunga misol qilib H akim Nazir, Shukur Sa’dulla, Xudoyberdi T o ‘xtaboyev, Hojiakbar Shayxov, Anvar O bidjon, L a tif Mahmudov, N osir Fozilov, Farhod M usajon, Habib Po‘latov, M uqim jon Niyozov, Rustam Rahmonov, Iboxon, S hukur Xolmirzayev, O qiljon Xusanov, Marva Jaloliddinova, Asad Dilmurod, Abdusaid Ko‘chimov, Ergash Raimov, M amatqul Hazratqulov va boshqalam i ko‘rsatish mumkin. Bu davr bolalar qissachiliginingmavzu doirasi judakengaydi, Kattalaming mehnati, ulaming jasoratlari («Yonardaryo*); ikkinchi jahon urushida ishtirok etish («Rustamjonning sarguzashtlari*); tobora gullab-yashnab borayotgan go‘zal shahariarimiz va bag‘ri keng, insonparvar odamlarimiz («Komandiming www.ziyouz.com kutubxonasi boshidan kechirganlari*); o'tmishda zulmkorga qarshi kurash, baxtli va yorug‘ kun uchun intilish («Kachal polvon*); ikkinchi jahon urushi davrida bolalar hayoti va ularning kolxoz dalasidagi faoliyati («Changaizordagi sharpa»); yetim-esir bolalam ing turmushlari («Ulug* kun», «Sen yetim emassan»); chorvadorlarga ko‘m ak («Oq otli»); o‘quvchiIaming dalachilik brigadalari («Zamon); sho‘x va o'zboshimcha bolalar va ularning qayta larbiyasi («Bizning roman») kabi m avzular bu davr qissachiligida yetakchi o ‘rinda turadi. Hakim N azim ing «Yonar daryo» qissasining asosiy qahramoni Damir. U otadan juda erta ju d o bo‘lgan. Adib boshda bolani ancha sho‘x, onaning gapiga quloq solm aydigan, yaxshi o ‘qimaydigan, bir oz o'zboshim cha qilib ko‘rsatadi. Bolaning bunday salbiy tomonlari quyidagi lavhada shundoqqina ko‘zga tashlanib turadi: «Buvim bilan oyim ayvondan turib ketishlari bilanoq, men lip etib o ‘tinxonaga o ‘tdim. U yerda tovuq katagi bor edi. M o'ralab ko‘rdim. Tovuq tuxum qo‘yibdi-yu chiqib ketibdi. Bir emas, ikkita tuxum. Ushlab boqsam, hali iliqqina. U yoq-bu yoqqa alanglab oldim -da, tuxumning ikki yog‘ini cho‘p bilan chum chuq ko‘ziday teshib, og‘zimga xo‘p etuvdim, liqqa ketdi. Qani endi ustidan yumshoq non bo‘lsa, yeb yuborsang. Oyoq uchida oshxortaga kirdim -da, yarim ta bulkachani cho'ntakka urib chiqdim. Yana kelib stulimga o ‘tirdim . Birdan hiqichoqtutib qoldi. Hiqichoq bosilarmikan deb vodoprovoddan bir hovuch suv ham ichib oldim. Qornim to‘yganga 0‘xshaydi. Endi daftardagi harflar, raqamlar uchishni qo‘yib, o‘z o ‘miga qo'ndi. Lekin qo‘ngani bilan miyamga kirmadi. Negaki, uy ichidan oyimning yig‘i aralash ovozi eshitilayotgan edi. U buvimga derdi: — Bu meni kuydiradiganga o‘xshaydi. Tepasida haq deb tursangiz, ishga qaraydi, b o im a sa yo‘q. Peshonam sho‘r boim asa...» Yozuvchi D am ir bilan Sulton amaki munosabatlari tasviri orqali inson tarbiyasida ota-onaning roliga alohida uig‘u beradi. Qissada Gazlidagi hayot, odam lam ing turm ushi, Bo‘ron va Q oidoshlam ing axloq-odoblari ham Damiming oyoqqa turib olishida asosiy manba boiib xizmat qilishi ko‘rsatiladi. Rustam R ahm onov «Changaizordagi sharpa* qissasi bilan ikkinchi jahon urushi davri bolalarining tinib-tinchimas obrazlarini yaratib berdi. Axir urush dahshatlari uzoq Toshota qishlog‘ida ham aks-sado bergan edida! Toshotaliklar kechani kecha, kunduzni kunduz demay dushman bilan g‘oyibona jang qiladilar. H a, urush tashvishi kattaga ham , kichikka ham baravar tushgan edi. Otash o‘jar, o ‘z aytganidan qolmaydigan bola. Yozuvchi bu bola obraziga shunday ta’rif beradi: — o ‘ja r odamning, ayniqsa o ‘jar bolaning tabiati qiziq. Undaylami bir narsaga o‘chakishtirib boim aydi. Qilaman desa, qiladi, o ia m a n desa o ‘ladi. Aytganini qilish uchun hech narsadan toymaydi. B oim asa, Otash onasining issiq bag‘rini hecham tark etmasam deydi. Lekin, o ‘jarlik! Ha hammasiga uning shu o'jarligi, shart kesarligi aybdor. www.ziyouz.com kutubxonasi Otash nega bunchalik o jar. Uning o'jariigiga davr, urush sababchi. Bola otasini qattiq sog‘ingan. U otasini ko‘rm oqchi, nemis fashistlarga qarshi kurashda otasiga ko‘maklashmoqchi. Ammo ota uzoqda. Unga yeta olm agan bolanmg fe’l-atvon ham juda boshqacha. H am m a kasallik mana shunda. Rohat kam pir qishloq bolalarini to ‘plab juda ajoyib-g‘aroyib ertaklar aytib beradi. U aytgan ertaklar orasida pahlavonlar, dovyuraklar, sehigarlar, ishyoqmasu dangasalar, turli alvasti-yu jinlar bor. O tash bugun ajinalardan b irin i tu tish xayoli bilan b a n d . U chakalakzoiga bormoqchi, bir ajinani tutib, uni yalintirib-yalintirib, keyin «bor, G itlerni tutib kel deyman. U ni tutib keladi, o'shanda G itlern i uchastkovoy milisionerga beraman. Keyin, rosa qiynab o‘ldirishadi. 0 ‘shanda umsh ham tugaydi. Hamma urushdan keladi, dadam ham... Keyin ajinaning sochini qaytarib beraman...» — demoqchi. Otash ana shunday o ‘y-andishlar bilan Q o‘turbuloq tom on yo‘l oldi. Bu chakalakzor to ‘g‘risida T oshotada qanch ad an -q an ch a afso n a lar to‘qilmagan. «Chakalak* so‘zining o ‘zi bolalam igina emas, hatto kattalam i ham seskantirib, q o ‘rquvga solib kelgan. O nalar injiq, yig‘loqi bolalarini, «gapimga kirmasang, chakalakzorga eltib tashlayman» degan po'pisa bilan tiyib kelishgan. Bu joy — alvastilar m akoni, ins-jinslar bazm quradigan maydon! Bu yerdajin-alvastilami o ‘z ko‘zi bilan ko‘rganlar bor T oshotada, deyishlariga qaramay o ‘z baxtini sinab ko‘rmoqchi. Bola o ‘sha dahshatli chakalakzor bag‘rida kechasi uzoq 0‘tirdi, q o m i och qoldi, sovqotdiAjinachalami kuta-kutamijjalari qotib ketdi — kipriklari yumilsa ochilmaydi, ochilsa yumilmaydi. Shu payt allaqayoqdan d ang‘irdo‘ng‘ir childirma chalishib bir gala yasangan qizlar kelib qolishdi. Bir pasda o ‘rtaga gulxan yoqib, atrofída o‘ynab ketishdi. Otash u yon-bu yoniga alanglab qarasa chakalakzordan darak qolm abdi. Shu onda jajji qizchasini opichiab, ayasi kelib qolsa boMadimi! Ú nuqul qah-qah urib kuladi. K ela solib alanga ustidan sakrab o‘tdi-da o ‘yinga tusha boshladi. Birdan boyagi qizlar seijun maxluqiarga aylanib, Otashning ayasini qurshab olishdi. U kasini silab-siltab tortishdi-da, olovga uíoqtirishdi. Ayasini bo‘lsa h a r biri panshahaday panjalari bilan bo‘g‘a ketishdi. Otash ajinalar to‘dasiga tashlanib, onasini qutqarmoqchi bo‘ldi. Biroq qarasa oyoqlari yo‘q. Ovozining boricha qichqirsa ovozi chiqmaydi... Ha, u uyqusida alahsirar edi. Endi u ajinalaming borligiga ishonm ay qo‘ydi. Chunki Rohat kampirning ertagi faqat afsona ekanligiga bugun aqli yetdi. Ammo Otash hayotda bo‘sh keladigan bolalardan emas. 0 ‘zicha sirli bu chakalakzom i o ‘zlashtirishga kirishdi. Bu ishda unga O bidaxon va Xurshidjonlar ko‘mak berishdi. Chakalakzor o'rnida mo‘l-ko‘l paxta hosili bitdi. Bu esa urush davri bolalarining frontga katta sovg‘asi bo‘ldi. Bu davr bolalar qissachiligida saiguzasht, ilmiy fantastika janrlari h am rivoj topdi. Xudoyberdi To‘xtaboyev («Sariq devni minib», «Qasoskoming oltin boshi», www.ziyouz.com kutubxonasi «Shirin qovunlar mamlakatida»), Xojiakbar Shayxov («Sarno mahvaridagi namoyish», «Shorn kamari», «Ajdodlar xotirasi»), Mahkam Mahmudov («Evropaning o‘g‘irlanishi»), Anvar Obidjon («0099 nomerli yolg‘onchi», «Dahshatli meshpolvon*), Olloyor («Fazogir chumoli»), Oqiljon Xusanov («Tog‘da o‘sgan bola») va boshqalar bu janrda samarali ijod qilmoqdalar. Bolalar tarbiyasida dramaturgiya janrida yaratilgan asarlar ham katta rol o ‘ynaydi. Hakim Nazir, Adham Rahmat, Po'lat Mo'min, Mamarasul Boboyev, U sm on Yusupov, T u rg ‘u nboy G ‘oyibov, N arim o n Orifjonov, Latif M ahmudov, Farhod M usajon, Ravshan Yoriyevlaming pesalari o‘zining bolalarbopligi bilan kichkintoylar quvonchiga quvonch qo‘shib kelmoqda So‘nggi yillar bolalar dramatuigiyasida Ravshan Yoriyevning «Oq buloq» (bir pardali) pesasi alohida ajralib turadi. Asar qahram onlari Qudrat, Jasur, Gulshan, 0 ‘rmonchi bobo, G o ‘zal qiz, Olmaxon, Q ora dev, Qari shayton, Maymoq shayton, Kichik shayton va boshqalar. Bolalar o‘rmonda kamaval o'tkazishmoqchi. Hamma bu marosimga hozirlik ko‘rmoqda. Ammo ichi qora, qizg'anchiq qora devu shaytonlar bunga qarshi, nim a bo‘lganda ham kamavalni o ‘tkazmaslik, odamlarga pand berish rejalarini tuzadilar. Shifobaxsh, ham m aning dardiga malham bo‘ladigan ko‘zachadagi Oqbutoq suvini zaharii suvga almashtirib, bolalami nobud qilmoqchi boladilar. Shu payt bolalarga Olm axon yordam qo‘lini cho‘zadi. Shaytonlar o‘zlari yasagan ko‘zadagi zaharii suvni ichib halokboMadilar, 0 ‘rmonda katta shodlik, o ‘yin-kulgi boshlanib ketadi, L atif M ahm udovning «Ali bilan Vali», «Eh attang», «M uhim topshiriq», «Sirli xat», «D angasaning sarguzashtlari» pesalari teatr sahnalarida qayta-qayta nam oyish qilinmoqda. «D angasaning sarg u zash tlari» asarining q ah ram o n i o ‘zining ishyoqmasligi, qo‘rs-q o ‘polligi bilan do‘stlaridan ajralib qolgan. Bola xomxayollik bilan yashaydi, o ‘qish, izlanish, m ehnat qilish, kattalaming yumushlariga kolmaklashishni o ‘ziga ep ko'rmaydi. Hozirgi zamon o ‘zbek bolalar badiiy adabiyoti bilan biiga bolalar adabiyotshunosligi va adabiy tanqid janri ham pog‘onam a-pog‘ona o‘sdi, rivojlandi. Bir qator darslik, qollanm a, majmua, monografiya, kitoblar yozildi. 0 ‘n!ab nomzodlik va doktorlik dissert asiyalari himoya qilindi. Bu sohaning takom ilida A. Suyumov, 0 ‘. Rashid, S. Mamajonov, M. Q o‘shjonov, H. Abdusamadov, M. Yunusov, B. Imomov, P. Shermuhamedov, O. Safarov, X. Egamov, S. Alimov, M. Murodov, M.Soliyev, S. !risxo‘jayeva, S. Matjonov, M. Sattorovkabi ko‘pgina adabiyotshunoslaming xizmatlarini alohida ta’kidlab o ‘tish lozim. Shu zaylda hozirgi zam on o ‘zbek bolalar adabiyoti rivojlanishda davorn etm oqda. U yangi yozuvchilar, yangi asarlar bilan tobora boyib bormoqda. Bir so‘z bilan aytganda, bu adabiyot mustaqil O'zbekistonimizning tobora gullab-yashnashi uchun xizm at qilmoqda.