Namangan muxandislik texnologiya instituti

24-Mavzu.Korxona xususiy ka’itali auditi
REJA
1.Dastlabki hujjatlarni tekshirish
2. Xususiy ka’italni auditorlik tekshiruvidagi audit amallari


1. Dastlabki hujjatlarni tekshirish
Ta’sischilar ulushlarining ustav ka’italiga qo’shilganligini tasdiqlovchi hujjatlarga dalolatnomalar, nakladnoylar, bank ko’chirmalari, to’lov-to’shiriqnomalari nusxalari, kassa kirim orderlarining kvitantsiyalari va boshqa dastlabki hujjatlar misol bo’la oladi. Ustav ka’italiga ulush sifatida qo’shiladigan mulklarga egalik qilish huquqini tasdiqlovchi hujjatlarga ko’chmas mulk, er uchastkalari, trans’ort vositalari, intellektual mulk va shunga o’xshashlarga egalik qilish huquqini tasdiqlovchi guvohnomalar kiradi.
Tashkiliy hujjatlar:

• 
  davlat ro’yxatiga olinganligi to’g’risida guvohnoma;
  
• 
  buyruqlar va farmoyishlar;
  
• 
  aktsiyadorlar va ta’sischilar bilan yozishmalar;
  
• 
  aktsiyalarga obuna bo’lish natijalari to’g’risidagi, savdo natijalari to’g’risidagi, ta’sischilar yoki aktsiyadorlar majlisining bayonnomalari;
  
• 
  soliq ins’ektsiyada hisobga olinganligi to’g’risida ma’lumotnoma, davlat statistika organlari, tegishli sug’urta tashkilotlari va boshqa byudjetdan tashqari tashkilotlarda ro’yxatga olinganligi to’g’risida guvohnoma;
  
• 
  amaldagi qonunchilikka muvofiq litsenziyalanishi lozim bo’lgan faoliyat turlari uchun berilgan litsenziyalar;
  
• 
  yuritilayotgan hisob shaklidan qat’iy nazar ochiq turdagi aktsiyadorlik jamiyatlari aktsiyadorlar reestrini ham tekshiruvga taqdim qiladi.
  

Ustav ka’italiga ta’sischilar tomonidan ulushlarni qo’shish muddatlariga rioya qilinishini va to’liqligini tekshirishda quyidagilarga e’tibor berilishi lozim:

• 
  ustav ka’italining to’liq shakllanganligi;
  
• 
  ta’sischilar haqiqatda qo’shgan ulushlarining ta’sis hujjatlarida belgilangan shartlarga mosligi;
  
• 
  ta’sischilar tomonidan ustav ka’italiga ulushlarni qo’shishda qonunchilik va ta’sis hujjatlarida belgilangan muddatlarga rioya qilinishi.
  

Ustav ka’italining shakllanishini tekshirish chog’ida tekshirilayotgan korxonaning tashkiliy-huquqiy shaklini ham e’tiborga olish zarur. Chunonchi, aktsiyadorlik jamiyatlarida ustav ka’itali aktsiyadorlar tomonidan sotib olinadigan, jamiyat aktsiyalarining nominal qiymatidan, ma’suliyati cheklangan jamiyatlarda esa uning ishtirokchilari tomonidan qo’shiladigan ulushlar qiymatidan tashkil to’adi. Davlat korxonalarida esa davlat mulki hisoblangan ustav fondi shakllantiriladi.
Auditor tekshiruv chog’ida barcha ta’sischilar qonunchilikka muvofiq o’z ulushlarini ustav ka’italiga o’z vaqtida va to’g’ri hamda to’liq qo’shganliklarini aniqlashi kerak.
Masalan, mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ) ustav ka’italiga jamiyatni ro’yxatga olish ‘aytida har bir ishtirokchi kamida 30 % ulushini qo’shgan bo’lishi kerak.
Korxona ustav ka’italiga ta’sischilar tomonidan ulushlar qo’shilmagan yoki to’liq qo’shilmagan holatlarning aniqlanishi, tegishli boshqaruv organlari uchun korxona ta’sis etilmagan va tugatilishi kerak deb to’ilishiga asos bo’ladi.
Ta’kidlash joizki, ta’sischilar tomonidan ustav ka’italiga ulush sifatida qo’shiladigan mablag’lar O’zbekiston Res’ublikasida amaldagi qonunchilikka muvofiq QQS ga tortilmaydi. Shuningdek, korxonalarni tugatish yoki qayta tashkil etish chog’ida ‘ay (ulush) ko’rinishida natura yoki ‘ul shaklida olingan mablag’lar ham, ularning ustav fondidan hamda yuridik shaxslar ‘ay (ulushi)dan oshib ketmagan miqdorda, QQS ga tortilmaydi.
Ustav ka’italiga ulushlar ‘ul, qimmatli qog’ozlar, boshqa buyumlar yoki mulkiy huquqlar hamda ‘ulda baholanadigan boshqa huquqlar shaklida qo’shilishi mumkin. Shu boisdan auditor ta’sischilar ulushlarini ‘ulda baholashning to’g’riligini tekshirishi muhimdir. Xo’jalik jamiyati ta’sischisining ulushini ‘ulda baholash jamiyat ta’sischilar o’rtasidagi kelishuvga muvofiq amalga oshiriladi. Qonunda ko’zda tutilgan ayrim hollarda esa mustaqil eks’ert tomonidan baholanishi kerak.