Namangan muxandislik texnologiya instituti pul va banklar

17.2-jadval

Kredit uyushmalari bilan banklar o`rtasidagi asosiy farq

		Banklar	Kredit uyushmalari
			Kredit uyushmasi xizmat
		Odatda banklar badavlat	ko`rsatadigan jamoa aholisiga
1.Mulkga egalik huquqi		shaxslarga yoki korporatsiyalarga qarashli bo`ladi va ijtimoiy bozorda xizmatlar taqdim etadi. Mulk	tegishli bo`ladi. Mulk huquqi ham xizmat ko`rsatish bozori singari ―tarqoq’. Kredit uyushmalari faqat o`zining
		huquqi aniq belgilangan.	ishtirokchilariga xizmat
			ko`rsatadi.
		Tabiiyki, nazorat jamlangan.
		Ovoz huquqi aksiyadorlik	Nazorat ―tarqoq’. Pay badalidan
2.Nazorat		sarmoyasidagi egalik qilish ulushidan kelib chiqib belgilanadi, bu esa nazoratni bir	qat‘i nazar, bir ishtirokchi bir ovozga ega. Ishtirokchilar pay badalining miqdoridan qat‘i
		nechta yirik aksiyador amalga	nazar teng huquqlarga ega.
		oshirishiga yo`l qo`yadi.

36

		Ishtirokchilarga xizmat
		ko`rsatish faoliyat
		samaradorligining asosiy mezoni
		hisoblanadi. Foyda olish
		ishtirokchilar mablag`lari
		(jamg`armalar va pay badallari)
	Bozor raqobati sharoitida	bo`yicha operatsion xarajatlarni
	aksiyadorlik sarmoyasiga	qoplash, ssuda zararlarini
	qilingan investitsiyalardan	qoplash va institutsional
	kelgan foyda samarali xizmat	sarmoyani oshirishga zaxiralar
	ko`rsatish faoliyatning asosiy	barpo etish uchun etarli bo`lgan
3.Foyda olish	mezoni hisoblanadi. Aksiyadan	foydaning real me‘yorini
	kelgan daromad, aksiyaning	(inflyasiya stavkasidan yuqori)
	bozor qiymati va dividendlar	tayinlash bilan cheklanadi.
	aksiya egasini qondirish uchun	Odatda, foydaning belgilangan
	asos bo`lib xizmat qiladi.	me‘yori olinishi bilanoq kreditlar
		bo`yicha kredit stavkalari
		pasaytiriladi va/yoki
		jamg`armalar bo`yicha foiz
		stavkalari ishtirokchining
		farovonligi uchun eng ko`p foyda
		olish uchun yo`naltiriladi.
		Kredit uyushmalari
	Bankning asosiy maqsadi eng	ishtirokchilari – mijozlarining
	ko`p foyda olish hisoblanishi	katta qismi etarli darajada
	sababli banklar, odatda, e‘tiborni	ta‘minlanmagan va shu sababli
	yirik, qiymat nuqtayi-nazaridan	banklar taqdim etadigan
	yanada rentabelli operatsiyalarni	moliyaviy xizmatlardan
	amalga oshira oladigan badavlat	foydalana olmaydigan
4.Bozor qamrovi	mijozlarga qaratadi. Banklar	shaxslardir. Garchi ular bank
sohasi	xarajatlari/daromadlari tarkibi	mijozlari taalluqli bo`lgan
	ayrim mayda mijozlarga xizmat	mijozlar darajasiga mansub
	ko`rsatishni qiyinlashtiradi va	bo`lishmasada, barqaror daromad
	ko`pincha yo`qqa chiqaradi.	oladilar va shu sababli kreditga
		qobiliyatlidirlar.
	Banklar amalga oshiradigan	Demokratik qoidalarga
	operatsiyalar miqyosi kredit	asoslangan boshqarish kredit
	uyushmalariga qaraganda ancha	uyushmalarining ular faoliyatini
	keng va ko`proq turli geografik	amalga oshiradigan jamoadan
5.Operatsiyalar	bozorlarni qoplaydi. Ovoz	tashqarida o`sishini cheklaydi,
miqyosi	huquqi aksiyadorlik sarmoyasida	mablag`larni jalb etish banklar
	egalik qilish ulushiga bog`liqligi	bilan taqqoslaganda ancha
	sababli banklar ko`p darajada	sekinlashgan – odatda
	badavlat mijozlarni jalb eta oladi.	ishtirokchilarning institutsional

37

	Bundan tashqari, sarmoya	sarmoyaning o`sishiga ulushlari
	xajmidan kelib chiqib ovoz	bilan cheklangan. Biroq, banklar
	berish huquqi yanada	bilan taqqoslaganda, kredit
	moslashuvchanroq rahbarlik	uyushmalari ular xizmat
	qilishga imkon beradi.	ko`rsatadigan jamoa ichidagi
		ancha mustahkam va barqaror
		o`zaro munosabatlar bilan
		farqlanadi.

Kredit uyushmalarida boshqaruvning yuqori organi bo`lib uning a‘zolarining umumiy yig`ilishi hisoblanadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi bir yilda kamida bir marotaba, moliyaviy yil tugaganidan keyin olti oydan kechiktirmay o`tkazilishi kerak. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishini o`tkazish haqida kamida o`ttiz kun oldin xabar qilinadi. Kredit uyushmasining har bir a‘zosi, ustav fondidagi pay badali miqdoridan qat‘i nazar, umumiy yig`ilish tomonidan qaror qabulqilish paytida bir ovoz huquqiga egadir. Umumiy yig`ilish qarori umumiy yig`ilishda hozir bo`lgan kredit uyushmasi a‘zolarining ko`pchilik ovozi bilan qabulqilinadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi:

• 
  ustavga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritadi, ustav fondini ko`paytirish yoki kamaytirishga doir o`zgartishlar bundan mustasno;
  
• 
  daromadning bir qismini kredit uyushmasining a‘zolariga to`lash tartibini tasdiqlaydi;
  
• 
  kredit uyushmasi a‘zolari orasidan kengash, kredit qo`mitasi, taftish komissiyasi a‘zolarini saylaydi, ularning vakolatlarini bekor qiladi;
  
• 
  yillik moliyaviy hisobotni, kengash, ijroiya organi, kredit qo`mitasi va taftish komissiyasining hisobotlarini tasdiqlaydi;
  
• 
  auditorlik tashkilotini va u bilan shartnoma tuzish shartlarini belgilaydi;
  
• 
  kredit uyushmasini tugatish va qayta tashkil etish to`g`risida qaror qabulqiladi.
  

KU tashkiliy tuzilmasi :
1.Ishtirokchilar Umumiy yig`ilishi
2.Kredit qo`mitasi Kengash Taftish komissiyasi
3.Ijrochi Organ
4.Kredit uyushmasi xodimlari
KU oladigan foydaning bir necha manbalari mavjud:

• 
  ishtirokchilarga kredit berish paytida olinadigan foizlar;
  
• 
  KU amalga oshiradigan investisiyalar bo`yisha foizlar;
  
• 
  ba‘zi xizmatlarni taqdim etganlik ushun komission to`lovlar.
  

Xavfsiz va moliyaviy barqaror institut bo`lishi uchun omonat kredit uyushmasi ishtirokchilarning jamg`armalarini himoya qilish maqsadida operatsiyalarni amalga oshirayotganda har tomonni o`ylab ish tutishi kerak. Butun dunyoda faoliyat ko`rsatayotgan kredit uyushmalarini takomillashtirish kredit uyushmalari faoliyatining samaradorligini ta‘minlaydigan moliyaviy boshqaruv hamda ishki nazorat tizimini barpo etish yo`l i bilan amalga oshirilib, institutning xavfsizligi va barqarorligiga qaratilgan va shunga asosiy e‘tiborni beradi.

38

Ustav fondiga pay badalini kiritgan istalgan yuridik yoki jismoniy shaxs kredit uyushmasining ishtirokchisi bo`la oladi. Unga kredit uyushmasi tomonidan berilgan sertifikat shaxsning kredit uyushmasiga a‘zoligini tasdiqlaydigan hujjat hisoblanadi.
Kredit uyushmasining a‘zosi:

• 
  kredit uyushmasi taqdim etadigan xizmatlardan foydalanish;
  
• 
  kredit uyushmasini boshqarishda ishtirok etish;
  
• 
  belgilangan tartibda kredit uyushmasi daromadining bir qismini olish;
  
• 
  ustavga muvofiq kredit uyushmasi faoliyati to`g`risida to`liq va ishonchli axborot olish;
  
• 
  kredit uyushmasidan chiqish;
  
• 
  kredit uyushmasi tugatilgan taqdirda mol-mulkning pay badaliga mutanosib qismini olish huquqiga egadir.
  

Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa huquqlarga ega bo`la oladilar.
Kredit uyushmasi a‘zolari quyidagi majburiyatlarga ega:

• 
  ustavga rioya qilish;
  
• 
  kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi, kredit uyushmasi kengashi, kredit qo`mitasi, taftish komissiyasining qarorlarini bajarish;
  
• 
  olingan kreditlarni o`z vaqtida va to`liq qaytarish;
  
• 
  kredit uyushmasining amaliy obro`-nufuzi va kredit qobiliyatini oshirishga ko`mak berish.
  

Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo`lishlari mumkin.