Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

-
 
iste’molchilar monopolist firmalarning mahsulotlari uchun raqobatli bozordagi 
Shunga o’xshash mahsulotlar narxiga nisbatan to’lashi yuzim bo’lgan 
o’ta yuqori 
narxlar;
-
 
yuqori narxlarni ushlab turish uchun turli tarmoqlar o’rtasida resurslarning 
samarasiz taqsimlanishiga, ulardan monopoliyalashtirilgan 
tarmoqlarda yetarli darajada foydalanmaslikka olib keluvchi tovar va 
xizmatlarning alohida turlarini 
ishlab chiqarishni sun’iy ravishda cheklash,
-
 
ishlab chiqarishning texnik jihatdan rivojlanmay qolishi,
 
mahsulotning past
 
sifati. 
Monopolizm rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’t ishni amalga 
oshirayotgan mamlakatlarda yanada ko’proq muammolarni keltirib chiqaradi. Bu 
Ozbekistonga ham taalluqli bo’lib, mamlakatimizda tarixiy rbablarga ko’ra davlat 
tuzilmalariga o’xshash (uyushmalar, kontsernlar, shrporatsiyalar, kompaniyalar) 
shakldagi monopoliyalar saqlanib qolgan. 
Ular ko’pincha tarmoq vazirliklari mavqe va vazifalariga ega bo’ladilar. 
Mahsulot va xom ashyolarning alohida turlarini limit va fond ko’rinishida 
taqsimlashning eskicha tizimi, Shuningdek, biznesni amalga oshirish uchun ruxsat, 
63 

---

litseziya, sertifikatlar berish, kelishish kabi mavjud ma’muriy to’siqlar monopolistik 
tendentsiyalarga ko’proq imkon yaratadi. 
Shunga ko’ra, O’zbekistonda samarali raqobat muhitini yaratish uchun ; 
quyidagilar bo’yicha chora-tadbirlarning amalga oshirilishi taqozo etiladi: 
a)
iqtisodiyotda davlat monopolizmining har qanday namoyon bo’lishini 
maksimal darajada bartaraf etish. Buning uchun tadbirkorlikni rivojlantirish va 
iqtisodiyotni davlat tomonidan boshqarish tizimini takomillashtirish uchun nisbatan 
qulay shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan chuqur institutsional islohotlar zarur; 
b)
bozor sharoitida vujudga kelayotgan monopoliyalarning bozordagi o’z 
ustunlik mavqelarini suiste’mol qilish imkoniyatlarining oldini olish. Davlat 
muassasalari raqobatning rivojlanishini ta’minlashlari lozim. Busiz samarali 
innovatsiyalar, past xarajatlar va narxlar, mahsulotning yuqori sifatiga erishish, 
boshqacha aytganda, butun iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish mumkin emas. 
Raqobatni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish natijalari 
bo’lib iqtisodiy agentlar faoliyatini tartibga solishda bozor mexanizmlari rolining 
kuchayishi, bozorga kirishdagi ma’muriy to’siqlarning bartaraf etilishi, iqtisodiyotning 
barcha sub’ektlari uchun raqobat sharoitlarining shakllanishi hisoblanishi lozim. 
Raqobatning rivojlanishidagi muhim strategik maqsad - iste’molchi tomonidan 
iqtisodiy jihatdan maqbul narxlarga barqaror ravishda sifatli ijtimoiy xizmatlarni olish 
imkoniyatini yaratishdan iborat. 
Raqobat muhitini rivojlantirishning ko’plab mexanizmlari mavjud. Bular - 
xususiylashtirish, tartibga solishdan qaytish, monopoliyadan chiqarish, kichik va o’rta 
tadbirkorlikni rivojlantirish va boshqalar. Ulardan foydalanish mamlakatning tegishli 
bozorlaridagi holatga, iqtisodiyotning yaxlit rivojlanish darajasiga, ichki va tashqi 
omillarning ta’siriga bog’liq. Ozbekistonda qo’llaniluvchi usullarni ko’rib chiqamiz.