Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

Tayanch so'z va iboralar: 
E.Chemberlinning, 
nomukammal 
raqobat, 
Birinchi 
tendentsiya, 
bozor monopoliyasi, Ikkinchi tendentsiya, raqobatning avj olishi, Ikki tendentsiya, to’qnashuv 
oqibatlari, S.Fisher, R.Dornbush, RSHmalenzi nazariyalari. Xalqaro iqtisodiy forum (MEF), 
tavsiflagan global raqobat reytingi, XX-XXI- yuz yilliklarda raqobat va monopoliyaning 
rivojlanish jarayonida bozor sub’ektlari o’rtasidagi o’zaro aloqalarning yangi panoramalari. 
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik shov-shuv, muammoli ta’lim, B/B/B jadvali, 
munozara, Venn diagrammasi, T-sxema, o’z-o’zini nazorat Adabiyotlar: A1, A2, A3, A4, A5, A6, A7, A8, 
A12. 
Miq’yos ta’siri nazariyasi. 80-yillarning boshlarida P. Kryugman, K. Lankaster va ayrim boshqa iqtisodchilar klassik 
nazariyaga muqobil ravishda, miq’yos ta’siriga asoslangan xalqaro savdo nazariyasini taklif etdilar. “Mikroiqtisodiyot” kursidan 
yaxshi ma’lum bo’lgan miq’yos ta’siri tushunchasining mohiyati Shundan iboratki, aniq bir yaratilgan texnologiya va ishlab 
chiqarishni tashkil etishda mahsulot chiqarish xajmi o’sgan sari uzoq muddatli o’rtacha xarajatlar qisqaradi, ya’ni ommaviy 
ishlab chiqarish natijasida iqtisodi qilish holati yuzaga keladi. 
Mazkur nazariya mualliflarining nuqtai nazariga ko’ra ko’pgina mamlakatlar (xususan sanoati rivojlangan) asosiy 
ishlab chiqarish omillari bilan bir biriga yaqin bo’lgan nisbatda ta’minlanganlar. Ushbu sharoitda ular uchun miq’yos ta’siriga 
ega tarmoqlarga ixtisoslashgan holda o’zaro savdo aloqalarini yo’lga qo’yish manfaatli hisoblanadi. Bunday ixtisoslashish 
ishlab
chiqarish xajmining oshishiga,
mahsulotni eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqarishga va natijada uning narxi past 
bo’lishiga imkon beradi. Ommaviy ishlab chiqarish ta’siri amalga oshishi uchun yetarli darajada keng bozor talab etiladi. 
Xalqaro savdo esa bunda xal qiluvchi rolni o’ynaydi. Chunki u mahsulot sotiluvchi bozorlarni kengayishiga imkon yaratadi. 
Boshqa so’zlar bilan aytganda, xalqaro savdo yagona integratsiyalashgan bozorni vujudga keltiradi va bu esa o’z navbatida 
alohida olingan mamlkat bozoridan ko’ra iste’molchilarga ko’proq miqdordagi mahsulotni arzonroq narxda taklif qilish 
imkoniyatini tug’diradi. Biroq Shular bilan bir qatorda miq’yos ta’sirining amalga oshirilishi sof raqobat muhitining buzulishiga 
olib kelishi mumkin. Chunki u ishlab chiqarishning kontsetratsiyalashuvi, firmalarning yiriklashuvi, ularning monopolga 
aylanishi 
bog’ liq Maykl 
183 

---

Porterning raqobat ustunligi nazariyasi. 1991 yilda amerikalik iqtisodchi Maykl Porter o’zining “Mamlakatlarning raqobat 
ustunliklari” deb nomlangan tadqiqotini nashr qildi. Ushbu tadqiqotda xalqaro savdo muammolariga umuman yangicha 
yondashuv ishlab chiqilgan. Shu yondashuvning shartlaridan biri: “Xalqaro bozorda mamlakatlar emas, firmalar 
raqobatlashadi. Bu jarayonda mamlakatning o’rnini aniqlab olish uchun firma raqobat ustunligini qanday yaratishi va uni 
qanday ushlab turishini tushunish talab etiladi” degan tezisdir. Tashqi bozordagi muvaffaqiyat to’g’ri tanlangan raqobat 
strategiyasiga bog’liq bo’ladi.