Namangan muhandislik-qurilish instituti

max
 - projektor nurining maksimal (bo’ylama) kuchi. 
Agar l
max
/H
2 
<100 bo’lsa , yoritilganlik me’yorini 2 marta pasaytirish mumkin. 
Projektorlarni kerakli soni: 
  
Bu  srda  E
r
  -  hisobiy  yoritilganlik,  lk;  S-  yoritiladigan  maydon,  m2;  m-tarqalish 
koeffitsienti (1.2-1.5); R- zaxira koeffitsienti; F
l
-tanlangan lampalarning yorug’lik oqimi, 
lm; η= 0,8- FIK. 
Issiqlnk  ta’minoti.  Issiqlik,  bug’,  issiq  suv  va  qizigan  havo  ko’rinishida  ishlab 
chiqarish va xo’jalik extiyojlari uchun kerak. Ishlab chikarish extiyojlariga quyidagilar 
kiradi: yonilg’ini forsunkalar bilan purkash; nasoslar, kranlar va bitum quvurlarni isitish; 

---

beton  qorishmani  tayyorlash  jarayonida  uni  isitish;  qishda  temirbeton  buyumlarga 
issiqlik  va  namlik  bilan  ishlov  berishda  suvni  va  to’ldirgichlarni  isitish.  Xo’jalik 
extiyojlariga ishlab chiqarish binolarini, turarjoy shaxarchasini, madaniy- maishiy ob’sk 
glprni isitish va issiq suv bilan ta’minlash kiradi. 
Jamn  issiklik  miqdorini  alohida-alohida  iste’molchilarga  kegaligan  issikliklprni 
ko’shib topiladi: 
 
Bu yerda: K
n
 - tarmoqda issiqlik yo’qolishini hisobga oluvchi koeffitsisnt (K=1 25); 
Q
1
 - xo’japik extiyolari uchun issiqlik miqdori; Q
2
 -o’sha texnologik extiyojlar uchun. 
Turli extiyojlar uchun issiqlik hisobi quyidagi formulalar bo’yicha bajariladi. 
Binolar va inshoatlarni isitish uchun issiqlik miqdori 
 
Bu  erda:  V-  binoning  tashqi  o’lchamlari  bo’yicha  hajmi,  m3  ;  qO  -  solishtirma 
issiqlik xarakteristikasi, kkal/(m3 grad) (binoning tashkarisi va ichidagi haroratlar farqi 1 
C  bo’lganda  bino  hajmi  yo’qotadigan  issiqlik  spravichniklardan  olinadi);  α-  issiqlik 
xarakteristikasi, q0 ning iqlim sharoitiga qarab o’zgarishini hisobga oluvchi koeffitsient; 
t
v
-tashqi havo harorati, C; - bino ichidagi havo harorati, C. 
 
Binolarning solishtirma issiqlik xarakteristikasi q = 0.72  0.90 kkal/ (m
3
 X grad). 
Issiq suv ta’minotida issiqlik sarfi. Dushga kirib chiqadigan bir odam uchun sutkalik 
solishtirma issiqlik sarfi 1200....1800 kkal. 
Beton uchun issiq suv tayyorlashda issiqlik sarfi. 
 
Bu  yerda,  C
v
-  suvning  solishtirma  issiqlik  sig’imi,  kkal/kg.gr;  G
v
-1  m
3
  qorishma 
uchun suv sarfi, kg; , t
k
, t
n
 - suvning oxirgi va boshlang’ich haroratlari (t
n
 = 5 °S; t
k
 = 70 
-80 C). 
Suvni isitish uchun bug’ sarfi: 
 
To’ldiruvchini isitish uchun zarur issiqlik miqdori: 
 
Bu yerda:       quruq materialning hajmiy massasi, kg/m
3
; 
W
3
- to’ldiruvchilarning namligi, % hajm bo’yicha. 
Issiqlik bilan ta’minlash tashqi manbalardan bo’ladi: mavjud ray<# teplotsentrallar, 

---

markaziy  qozonxona,  sanoat  korxonalardagi  TEK  lar.  Bu,  vaqginchalik  qozonxona 
kurishga qaraganda foydali. Qozonxonalar inventarli yoki ko’chma bo’lishi mumkin. 
Bug’  yoki  issiq  suvni  iste’mol  joyiga  yetkazib  berish  uchun  suv-gaz  o’tkazuvchi 
quvurlar  payvandlab  ulanadi,  issiqlik  izolyatsiyasi  bilan  o’raladi,  korroziyaning  oldini 
olish uchun - lok bilan qoplanadi. Quvurlar kondensat oqib ktishi uchun 2-3% qiyalikda 
yotqiziladi. 
Suv bilan ta’minlash. Ishlab chiqarish korxonalarida suv mahsulot ishlab chiqarish 
va  xo’jalik  extiyojlari  uchun,  shuningdek,  o’t  chiqish  xolatlari  uchun  ishlatiladi.  Bir 
soatda kerak bo’ladigan jami suv miqdori alohida iste’mollar yig’indisidan tashkil topadi: 
 
Har bir iste’molchining suvga extiyoji o’z hususiyatlariidan kelib chiqib topiladi: 
 
Bu erda: Q
1
 - qurilish jarayonlariga ishlatiladigan bir soatlik maksimal sarf,l; Q
2
 - 
o’sha qurilish mashinalari uchun (dvigatelni sovitish),l; Q
3
 - o’sha, xo’jalik extiyojlari va 
ichish uchun, l; V- bir smenalik ishlar xajmi; q
1
, q
2
, q
3
 - tegishli ko’rsatichlar uchun suv 
sarfi me’yorlari (spravichnik bo’yicha); K
1
, K
2
, K
3
 - iste’mol xarakteriga qarab, notskislik 
koeffitsientlari;  Tsm  -  ish  smenasidagi  soatlar  soni;  N  -  ichki  yonuv  dvigatelining 
kuvvati, kVt; P - korxonada eng uzoq smenada ishlovchilar soni. 
O’t o’chirish uchun suv sarfi me’yorlari ishlab chiqarish korxonasi va gurvr joylar 
xallagan  maydoncha,  bino  va  inshoatlarning  o’tga  chidamlilik  dvrvjvsigv  va  xajmiga, 
ishlab chiqarishning yong’in xavfsizlik bo’yicha yunfvsiga bog’ liq. 
Korxonadagi  yoki  vaqtinchalik  turar  joylardagi  o’tni  o’chirish  davomiyligi  3  soat 
deb qabul qilinadi. Agar suv manbai bu vaqtda yetarli suv berolmasa, maxsus suv qavzasi 
quriladi va uning suvi boshqa maqsadlarga ishlatilmaydi. Yong’in chiqgan vaqtda ishlab 
chiqarish va xo’jalik extiyojlari suv ishlatish to’xtatiladi, shunda suvning hisobiy sarfi: 
 
Hisobiy sarfning uzil-kesil qiymati sifatida, hosil bo’lgan raqamlarnish teng kattasi 
olinadi: 
 
Ichki yonuv dvigagsllarini sovitish uchun sarfning hisobiy me’yori: 
 
Bu yerda:  W
t
-sovitish uchun solishtirma suv sarfi; N - IYoD ning quvvati. 
Dush qurilmasining bir sekundlik suv sarfi: 

---

 
Bu  yerda,  α-  dush  qabul  qilish  uchun  suv  sarfi  me’yori,  N
p
-  dushdan 
foydalanuvchilarning eng katta miqtsori; t
m
 - dushxonaning ishlash davomiyligi. 
Suv  manbaini  tanlashda  korxona  va  turar  joylar  yaqinidan  o’tgan  vodoprovod 
tarmog’ini  nazarda  tutish  eng  maqbul  variant.  Suv  ta’minotini  yer  usti  suv  qavzalari: 
daryo, yo’l, suv ombori, yer osti suvlari, grunt suvlari, artezian suvlariga mo’ljallash ham 
mumkin. 
Iste’molchilarga suvni vodoprovod tarmog’idan, suv minorasi yoki nasoslar orqali 
beriladi. Qish vaqtida ishlatiladigan vaqtinchalik suv o’tkazgichlar yerga ko’milib shlem 
bilan berkitib, namat yoki to’l bilan o’raladi. Vaqtinchalik suv o’tkazgichlar tez-tez joyini 
o’zgartiradigan bo’lsa, tez ajratib ulanadigan, to’liq quvurlar tayyorlab ishlatiladi. 
Siqilgan  havo  bilan  ta’minlash.  Siqilgan  havo  quyidagi  maqsadlarda  ishlatiladi: 
forsunkalarda  yonilg’ini  purkash,  changsimon  materiallarni  (sement,  mineral  kukun) 
tashish;  dastani  pnevmatik  asboblarni  ishlatish;  qoliplar,  beton  va  temir  beton 
apalabkalarni tozalash, bo’yash asboblarini ishlatish va boshqalar. 
Siqilgan havo extiyoji: 
 
Bu yerda, K
n
 - quvurlardagi nozich ulangan joylardan havo chiqib ketishi va qishda 
havo  sovishi  natijasida  havoning  yo’qolishini  shuningdek,  quvurlar  ichini  puflab 
tozalashga  sarfni  hisobga  oluvchi  koeffitsient  K
n
∞1,15-1,40;  q-siqilgan  havoni 
mashinalar  tomonidan  iste’mol  qilinishi;  K
op
  -  bir  turdagi  mashinalar  va  asboblar  bir 
vaqtda ishlashini hisobga oluvchi koeffitsient. 
Siqilgan  havo  ishlab  chiqaruvchi  manbalar  statsionar  va  ko’chma  kompressorlar, 
turli printsipda ishlaydigan va unumdorligi xar xil (porshenli, ratatsiyali, vintli), havoni 
siqish darajasi bo’yicha bir va ko’p pog’onali stantsiyalar. 
 
7.1-rasm. Ishlab chiqarish korxonalarining qurilish boshqarmasi va trestning hamma 
bo’linmalari bilan aloqasini tashkil etish: 
1-temir  yo’l  stansiyasi,  2-rels  bo’yi  yuk  tushirish  ombori:  3-qum-tosh  kareri;  4- 

---

dispetcher;  5-tresning  dispecherligi;  6-turar  joylar  shaharchasi;  7-qorovullik  va  o’t 
o’chirish komandasi; 8-laboratoriya; 9-qurilish uchastkalari; 10-TBZ; 11-yonilg’i va moy 
ombori.  Yonilg’i  quyish,  12-RMM,  13-avtokolonka;  T-telefon;  PRS-ko’chma 
radiostantsiya; RST-Grani radiosi (uzoqligi 50 km); RS2-o’sha, 100 km masofaga. 
Stansiyani  o’rnatish  joyini  tanlashda  shularni  hisobga  olish  kerakki,  maydoncha 
bo’lak narsalardan xoli, tekis bo’lishi, ko’chma stantsiya o’z-o’zidan surilib ketmasligi, 
salqin, changimaydigan, havosi quruq bo’lishi kerak. 
Aloqa.  Aloqa  vositalarini  o’rnatish,  birinchi  navbatdagi  ishlardan  bo’lib,  odatda, 
vaqtinchalik inshoatlar bilan birga bajariladi.