|
Yo’l qurilishi ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirish.
Ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirishda turli variantlarni taqqoslaganda
quyidagitlarga e’tibor qaratiladi: xom ashyo materiallar va yarimmahsulotlarni Tashish
sharoitlari (yo’llar va transport vositalarining holati); elektr energiyasi, bug’, yoqilg’i,
siqilgan havo bilan ta’minlanish; beton qorishmalar tayyorlash uchun kimyoviy tarkibi
qoniqarli suv bilan ta’minlanish; zaruriy o’lcham, profil va shakldagi maydonning
mavjudligi. Unga olib beradigan yo’llar yoki temir yo’l va avtomobil yo’llariga
yondashish sharoitlari.
Korxonani joylashtiradigan uchastka shunday tanlanadiki, uni Fzlashtirish
xarajatlari minimum bo’lsin. Biroq, joyni tanlashning eng R.sosiy omili tayyorlangan
mahsulotni (issiq va iliq asfaltbeton, sementbeton qorishmalarni) yotqazish joyiga
yetkazib berish shartlari hisoblanadi.
Asfaltbeton va sementbeton qorishmalarni tayyorlash tannarxida chaqiq tosh va
qumning ulushi katga bo’lishiga qaramay, bu zavodlarni TMZ va qum karerlari yoniga
joylashtirish o’zini oqlamaydi, chunki mahsulotni qurilayotgan yo’lga tashib berish vaqgi
to’g’ri kelmay qoladi. Qurilayotgan yo’l uchastkasi ABZ va TSBZ larga yaqin masofada
bo’lsa, boshqa gap.
Bp’zan bunday korxonalar aholi punktlari yaqinida, sanitariya yunalarngy rion qilib
(500-1000m) joylashtiriladi. Bu ishchi kuchlari, zlekgr, suv ta’minotini, tayyor yo’ldan
foydalanib, tayyor mahsulotlarni tyashishnn osomlashtiradi. Korxonani joylashtirishning
turli variyntlyridy gishish masofalari, sxemalari, ortish-tushirish ishlarining hvjmi,
demak, mahsulot narxi ham turlicha bo’ladi. Qaysi variant keltirilgan xarajatlao eng kam
bo’lishini ta’minlasa, korxona o’sha joyga quriladi. Agar gurli maydonlarga quriladigan
korxonaning mashina va uskuialari bir xil bo’lsa, maxsulot narxlari ham taxminan bir xil
bo’ladi va variantlarni taqqoslashda hisobga olinmaydi. Korxonani joylashda yana shuni
hisobga olish kerakki, texnologik jarayon mahsulot va shateriallarnish ko’chish yo’llarini
kesib o’tmasin, ortiqcha operatsiyalar “o’lmpsin.
Yo’l qurilishida ombor xo’jaligini tashkil etish.
Yo’l qurilish materiallarini tashish va ombor ishlariga ketadigan xarajatlar qurilish
narxiga jiddiy ta’sir kiladi.
Yo’l qurilishida ombor xo’jaligining asosiy vazifasi materiallar va buyumlarni
miqdor va sifat jihatdan qabul qilib olish, ularning fizik- mexanik xossalarini hisobga
olgan holda ratsional joylashtirish, ortish- tushirish ishlarini mexanizatsiyalash,
avtomatlashtirish va robotlashtirish, materiallar va buyumlarni saqlash texnikasini
takomillashtirish, saqlash vaktida isrofgarchilikka yo’l qo’ymaslik, ularning hisobini
yetarlicha olib borish kabilardan iborat.
Bunga ko’shimcha qilib aytish mumkinki, yo’l qurilishi sharoitlarida, qurilish
ketayotgan uchastkalarning o’zida ham vaqtinchalik bino, ayvon, hovli ko’rinishida
kichkina ombor quriladi. Qurilishga keltirilayotgan hamma materiallar, buyumlar va
ularni qbul qilib olish tartiblari Davlat standartlariga, texnik shartlarga va shartnomalarda
ko’rsatilgan talablarga mos kelishi shart. Bu talablar bajarilmaganda yo’l qurilish
tashkiloti material va buyumlarni ishlab chiqaruvchilarga yetkazib beruvchilar va
transport tashkilotlariga o’z vaqtida reklamatsiya berishlari lozim.
Ombordan materiallar va buyumlar qurilish ob’ektlariga tasdiqlangan hujjat asosida
beriladi. Ularning miqdori esa, rejalangan ish hajmi va ishlab chiqarish meyorlari asosida
aniqlanadi. Yo’l qurilishidagi omborlar tarkibiga moddiy-texnik ta’minot omborlavq
asosiy texnologiya va ixtisoslashgan omborlar ham kiradi. Moddiy-texnR ta’minot
omboriga quyidagi material va buyumlarni saqlaydigan markaziy omborlar kiradi:
yog’och materiallari, mashina va uskunalar uchun iroq yonilg’i, qora va rangli metallar,
extiyot qismlar, motorli asbob-uskunalar va boshqalar.
Asosiy texnologik (ekspluatatsion) omborlar deganda - xom ashyo va yonilg’i,
yarim mahsulot va tayyor mahsulot (temirbeton va boshqa buyumlar) omborlari
tushuniladi. Ixtisoslashgan omborlarga karbid kaltsiy, ammina portlaydigan materiallar
omborlari kiradi. Bularni saqlash sharoitlari alohida, o’ziga xos. Ishlab chiqarish
korxonalari qurilishiga xizmat ko’rsatishning optimal sharoitlarini hosil qilish va
ekspluatatsiya xarajatlarini kamaytirish uchun, hududda ish olib borayotgan hamma
qurilish tashkilotlarining omborlarini birlashtirish, omborni ko’p material talab qiluvchi
ABZ, TSBZ lar yaqinida joylashtirish imkoniyatini ko’rib chiqish kerak: materiallarni
ortish-tushirish uchun qulay maydonchalar tanlanadi; ba’zan temir yo’l yoqasida yuk
tushirish ombori tashkil qilinadi.
Korxonalarning alohida toifalari (yong’in va portlash xatarliligi) bo’yicha omborlar
eksplatatsiyaviy va zaxirali deb tasdiqlanadi. Ekspluatatsiyaviy omborlar qurilish va
korxonaning joriy extiyojini ta’minlaydi. Zaxira omborlar maxsus instruktsiyalar va
qoidalarga ko’f uzoq moddiy saqpash uchun mo’ljallanadi.
Omborlar tashqi belgilariga ko’ra, ochiq (ximoyalanmagan), yopiq va silosli
bo’ladi. Ochiq omborlar atmosfera yog’in-sochinlari, havo kamligi va quruqligi, quyosh
radiatsiyasi ta’sir etmaydigan materiallarni saqlash uchun mo’ljallanadi. Yopiq va silosli
omborlarda yonilg’i, mashina va uskunalar, sement, mineral kukun kabi materiallar
saqlanadi. Omborlar oldidagi maydonchalarda kelib-ketish yo’llari, yuk operatsiyalarini
bajarish uchun yetarlicha front bo’ladi. Materiallarni yaxshi saqlash va ixcham tanlash
uchun ochiq turdagi omborlar qattiq qoplamali qilib quriladi.
Ochiq omborlarning texnologik sxemasi va yuk operatsiyalarida ishlatiladigan
uskunalarga qarab, kranlar uchun estakadalar, yuk platformalari, yuk taxlamlarini tirab
qo’yadigan devorlar quriladi.
Yopik omborlarning saqlanadigan materialga qarab, isitiladigan turlari bo’ladi.
Zamonaviy omborlar hamma yuk amallari bo’yicha kompleks mexanizatsiyalashgan
yoki avtomatlashgan bo’ladi. Odatda, markaziy omborlarda shunday. Yopiq omborlarni
qurishda namunaviy loyixalardan foydalanib, mahalliy sharoitlarga moslashtiriladi.
Ombordagi muayyan bir ishlarni kompleks mexanizatsiyalash (avtomatlashtirish)
usullari va vositalarini tanlash uchun iqgisodiy samaradorlik ko’rsatkichlari hisoblab
chiqiladi (keltirilgan harajatlar bo’yicha). Sochiluvchan va ag’dariladigan yuklarni
tushirish va omborga joylash uchun estakadalar, xandoqlar, yuqori ko’tarilgan temir yo’l,
rels usti bunkerlar, siloslar (mineral kukun, sement uchun pnevmatik usulda
(ortish-tushirishda), tasmali konveyerlar, greyfer uskunali kranlar, itarib yoki
cho’michlab ishlovchi maxsus yuk tushirgichlar ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
