Namangan muhandislik-qurilish instituti

14-ma’ruza 

OKSIDLANISH – QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI 

 

Reja: 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   55    

1.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari. Disproporsiyalanish. 

2.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga muhitning ta’siri. 

3.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turmushdagi ahamiyati. 

 

Muammoli savollar: 

 

Fotosintez jarayonida  borayotgan reaksiya  oksidlanish- qaytarilish reaksiyasining qaysi 

turiga kiradi? 

 

Oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalarining  turlari.  Disproporsiyalanish.  Oksidlanish-

qaytarilish reaksiyalarini 3 guruhga bo’lish mumkin. 

 

1.  Atomlararo  yoki  molekulalararo  boradigan  oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalari.  Bunday 

reaksiyalarda elektronlarning almashinishi atomlar, molekulalar yoki ionlar o’rtasida boradi, masa-

lan:  

         0            +5                  +2                          

  +2 

 

 

3Cu + 8HNO

3

 = 3Cu(NO

3

)

2

 + 2NO + 4H

2

O. 

 

 

2.  Ichki  molekulyar  oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalari.  Bunday  reaksiyalar  jumlasiga  bitta 

molekuladagi  turli  atomlarning  oksidlanish  darajasi  o’zgarishi  bilan  boradigan  reaksiyalar  kiradi. 

Bunda  musbat  oksidlanish  darajasi  kattaroq  bo’lgan  atom,  oksidlanish  darajasi  kichikroq  bo’lgan 

atomni oksidlaydi, masalan: 

            +5 -2                +3             0 

 

 

2NaNO

3

 = NaNO

2

 + O

2

; 

    -3            +6                  0          +3 

(NH

4

)

2

Cr

2

O

7

 = N

2

 + Cr

2

O

3

 + 4H

2

O.   

 

 

 

 

3.  O’z-o’zidan  oksidlanish,  o’z-o’zidan  qaytarilish  (disproporsiyalanish)  reaksiyalari.  Bun-

day  reaksiyalarda  bitta  element  atomlari  yoki  ionlarining  oksidlanish  darajasi  bir  vaqtning  o’zida 

ortadi  va  kamayadi.  Bunda  boshlang’ich  modda  turli  xil  birikmalarni  hosil  qiladi,  ulardan  birida 

atomlarning oksidlanish darajasi yuqori, ikkinchisida esa past bo’ladi. Bunday reaksiyalar moleku-

lasida oraliq oksidlanish darajasiga ega bo’lgan atomlar mavjud bo’lgan moddalarda sodir bo’ladi: 

  

       

+6    

              +7  

     +4 

 

 

3K

2

MnO

4

 + 2H

2

O = 2KMnO

4

 + MnO

2

 + 4KOH 

            +1                        

           +5 

 

 

3NaClO = 2NaCl + NaClO

3

.