va gidroksid ionlarining konsentratsiyalari teng bo’lib, rNq7 ga teng. Agar suvda tuz eritilsa, su-
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
50
vning dissotsilanish muvozanati vodorod va gidroksid ionlarining konsentratsiyalari o’zgarishi
hisobiga buzilishi mumkin va pH=7 dan o’zgaradi. pH ning o’zgarishi tuz molekulalarining
gidrolizga uchraganligini bildiradi.
Tuz ionlari bilan suv o’rtasida boradigan va ko’pincha muhitning o’zgarishi bilan boruvchi
o’zaro ta’sir reaksiyalari
tuzlarning gidrolizi deb ataladi.
Gidroliz natijasida tuz ionlari suv ionlari bilan yomon dissotsilanuvchi komplekslar (yoki
ion, molekulalar) ni hosil qiladi. Agar gidroliz mahsulotlari eruvchan bo’lsa, jarayon qaytar bo’ladi.
Gidroliz natijasida ba’zan oson uchuvchan va yomon eruvchi moddalar hosil bo’lishi mumkin. Bu
hollarda reaksiya qaytmas bo’lib, oxirigacha boradi.
Kuchli kislota va kuchsiz asosdan, kuchsiz kislota va kuchli asosdan hamda kuchsiz kislota
va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizga uchraydi. Kuchli kislota va kuchli asosdan hosil
bo’lgan tuzlar gidrolizlanmaydi.
1) Kuchli kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanishiga misol:
NH
4
Cl + H
2
O NH
4
OH + HCl
NH
4
+
+
Cl
–
+ H
2
O NH
4
OH + H
+
+ Cl
–
NH
4
+
+ H
2
O NH
4
OH + H
+
Bunda eritmaning muhiti kislotali va pH<7 bo’ladi.
2) Kuchsiz kislota va kuchli asosdan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanishiga misol:
Na
2
CO
3
+ H
2
O NaHCO
3
+ NaOH
2Na
+
+
CO
3
2–
+ H
2
O Na
+
+ HCO
3
–
+ Na
+
+ OH
–
CO
3
2–
+ H
2
O HCO
3
–
+ OH
–
Bunda eritmaning muhiti ishqoriy va pH>7 bo’ladi.
3) Kuchsiz kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanishiga misol:
CH
3
COONH
4
+ H
2
O CH
3
COOH + NH
4
OH
CH
3
COO
–
+ NH
4
+
+ H
2
O CH
3
COOH + NH
4
OH
Bunda eritmaning muhiti qariyb neytral va pH qiymati 7 ga yaqin bo’ladi.
Yuqoridagi ko’rib chiqilgan hollarda eritmadagi tuzlarning hammasi gidrolizga uchramaydi,
faqat bir qismi gidrolizlanadi. Eritmada tuz bilan gidroliz mahsulotlari o’rtasida muvozanat vujudga
keladi. Moddaning gidrolizga uchragan qismi gidroliz darajasi deb ataladi.
Gidrolizni xarakterlovchi miqdorlardan biri gidroliz konstantasidir.
KCN + H
2
O HCN + KOH
Bu reaksiyaning gidroliz konstantasi quyidagicha yoziladi:
[HCN] [KOH]
K
gidr.
= ———————— .
[KCN]
Gidroliz konstantasi ayni tuzning gidrolizlanish qobiliyatini xarakterlaydi; K
gidr.
ning qiymati
qancha katta bo’lsa, gidroliz shuncha yaxshi boradi. Eritma harorati oshirilganda gidroliz darajasi
ham oshadi.
Yog’ochni qayta ishlash sanoati hamda qishloq xo’jaligi chiqindilarini gidrolizlab, etil spirt,
glyukoza va boshqa moddalar olinadi. Yog’larning gidrolizi, sovun pishirish va glitserin olishning
asosini gidroliz tashkil etadi. Gidroliz asosida ichimlik va sanoat suvlari tozalanadi.
7>
Do'stlaringiz bilan baham: