Namangan muhandislik-qurilish instituti

Atom yadrosining tarkibi. Izotoplar. Atomdagi musbat zaryadning hammasi va atom mas-

sasining asosiy qismi yadroga joylanadi. 

 

Atom yadrosi proton va neytronlardan tuzilgan. Proton (R)ning massasi taxminan 1 uglerod 

birligiga va zaryadi +1 ga teng. 

 

Neytron  (n)  —  elektroneytral  zarracha  bo’lib,  uning  massasi  taxminan  proton  massasiga 

teng.  Proton  va  neytronlar  birgalikda  nuklonlar  degan  nom  bilan  ataladi  va  atomning  massa  soni 

deb yuritiladi. Atomning massa soni taxminan elementning atom massasi soni bilan ifodalanadi: 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   17    

N = A – Z   

A = N + Z 

 

bu yerda: N-neytronlar; A-atom massa; Z-tartib nomeri.  

Yadroning  proton  va  neytronlardan  hosil  bo’lishidan  ajralib  chiqadigan  energiya  qiymati 

yadroning bog’lanish energiyasi deb ataladi va yadroning barqarorligini xarakterlaydi, ya’ni ajralib 

chiqadigan  energiya  miqdori  qancha  ko’p  bo’lsa,  yadro  shunchalik  barqaror  bo’ladi.  Har  bir  ele-

mentning hamma atomlari yadrolari bir xil zaryadga ega bo’ladi, ya’ni yadro teng sondagi proton-

larni saqlaydi. Lekin bu atomlar yadrolaridagi neytronlar soni har xil bo’lishi mumkin. 

 

Bir xil yadro zaryadiga ega bo’lgan, lekin har xil sondagi neytronlarni tutuvchi atomlar izot-

oplar (grekcha «izos» — bir xil, «topos» — joy) deb ataladi. Masalan, tabiiy xlor massasi sonlari 35 

va 37 ga teng bo’lgan izotoplardan iborat, magniyning massa sonlari 24, 25 va 26 ga teng bo’lgan 

tabiiy izotoplari bor. 

 

Izotoplar  deyarli  hamma  elementlarda  uchraydi.  Ayni  elementning  barcha  izotoplari 

o’zlarining kimyoviy xossalari jihatidan bir-biriga juda yaqin bo’lgani uchun o’sha element izoto-

plarini bir-biridan ajratish juda qiyin: izotoplar bir-birlaridan kimyoviy usullar yordamida ajratiladi. 

 

Izotoplarning kashf etilishi bilan kimyoviy element tushunchasiga quyidagi tarif berildi: