Namangan muhandislik-qurilish instituti

Metallarning  elektrokimyoviy  kuchlanishlar  qatori.  Metallarni  ularning  birikmalaridan 

boshqa  metallar  siqib  chiqarishini  N.N.Beketov  mukammal  o’rgangan.  Beketov  metallarni 

kimyoviy aktivligi pasayib borish tartibida joylashtirib, metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar 

qatorini tuzdi. Bu qatorda metallarning standart elektrod potensiallari qiymati ortib borishi tartibida 

joylashtirilgan: 

K,Na,Ca,Mg,Al,Mn,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb,(H

2

),Cu,Hg,Ag,Pt,Au 

 

Bu qator standart (normal) elektrod potensiallari qatori ham deb ataladi. 

K uchun E

0 

= - 2,93V,  

Mg uchun E

0 

= - 2,36V,  

   Fe uchun E

0

 = - 0,44V, 

H

2

 uchun E

0

 = 0,  

Cu uchun E

0

 = 0,34 V,  

   Ag uchun E

0

 = 0,80 V. 

Standart  elektrod  potensiallari  qatori  oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalarining  borish 

yo’nalishini aniqlashga imkon beradi. Agar ikki elektrokimyoviy sistemadan galvanik element tuzil-

sa, elektronlar manfiy qutbdan musbat qutbga o’ta boshlaydi, ya’ni kichik elektrod potensialiga ega 

bo’lgan  elektrokimyoviy  sistemadan  kattaroq  elektrod  potensialiga  ega  bo’lgan  sistemaga  o’tadi. 

Bunda birinchi sistema qaytaruvchi, ikkinchi sistema esa oksidlovchi vazifasini bajaradi. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   59    

Standart  elektrod  potensiallari  qiymatiga  qarab,  reaksiyalarning  qaysi  tomonga  o’z-o’zidan 

borishini aniqlash mumkin. Masalan, quyidagi reaksiyaning yo’nalishini aniqlash lozim: 

2K

2

MnO

4

 + Cl

2

 = 2KMnO

4

 + 2KCl 

Bu tenglama ionli shaklda quyidagicha bo’ladi: 

2MnO

4

2–

 + Cl

2

 = 2MnO

4

–

 + 2Cl

–

 

Ionlarning standart elektrod potensialining qiymati: 

MnO

4–

/MnO

4

2–

 uchun E

0

 = 0,56 V qaytaruvchi 

2Cl

–

/Cl

2

 uchun E

0

 = 1,36 V oksidlovchi 

Demak, yuqoridagi reaksiya o’z-o’zicha boradi. 

Oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalarida  dastlabki  moddalarning  konsentratsiyalari  kamayib, 

mahsulot moddalarining konsentratsiyalari  ortib boradi. Bu ikkala yarim reaksiyalarning potensiali 

qiymatlarini o’zgarishiga olib keladi. Oksidlovchining elektrod potensiali kamayadi, qaytaruvchin-

ing  elektrod  potensiali  oshadi.  Ikkala  jarayonning  potensiallari  bir-biriga  tenglashganda  kimyoviy 

muvozanat qaror topadi. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   60    

 

16-ma’ruza