Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

Т
А
a


(5.1) 
bu yerda A-amplituda, mm T-seysmik to‘lqinning tebranish davri, 
sek 
Zilzilalarning intensivligi zilzila paytida, gipotsentrdagi ajralib 
chiqkan enyergiyaning miqdori bilan aniqlanadi. Zilzila enyergiyasi 
miqdorini, B.B.Galitsin formulasi bilan aniqlash mumkin: 
2
2










T
A
V



(5.2) 
Bu yerda: 

-zilzila enyergiyasini miqdori, yerg; 

-yer qatlami yuqori 
qismi zichligi, g

sm
3
; V-seysmik to‘lqinlarni tarqalish tezligi, sm

sek; A-
amplituda, mm; T-seysmik to‘lqinlarning tebranish davri, sek. 
Yuqorida ko‘rsatilgan ko‘rsatgichlardan tashqari, zilzilalarning 
kuchi bino va inshootlardagi buzilish darajasi, Yer yuzasining shakli 
o‘zgarishi, yer osti va usti suvlarining tartibi o‘zgarishi, odamlar va 
hayvonlar sezgisi orqali ham aniqlanishi mumkin. Quyidagi ko‘rsatilgan 
jadvalda zilzila kuchiga qarab, yer yuzasida sodir bo‘layotgan 
o‘zgarishlar keltirilgan. 
Zilzila kuchiga qarab yer yuzasidagi o‘zgarishlar. 
5.2-jadval 
Zilzila kuchi 
(ball) 
Zilzila nomi 
Seysmik 
tezlanish 
(mm

sek 
2
) 
Yer yuzasidagi o‘zgarishlar 
1. 
Sezilmaydigan 
2,5 
Mikroseysmik tebranishlar. 
Faqat seysmik asboblar sezadi. 

---

69 
2. 
Juda kuchsiz 
2-2,5 
Bilinar-bilinmas zilzila. Sez gir 
odamdlargina sezadi 
3 
Kuchsiz 
5,1 -10 
Bilinar - bilinmas zilzila. Tinch 
turgan odamlar gina se zadi 
4 
Kuchliroq 
11 – 25 
O‘rtacha zilzila Yurib ketayot 
gan odamlar ham sezadi. 
5 
Ancha kuchli 
25 – 50 
Uxlab yotgan kishilar uyg‘onib 
ketadi. 
6. 
Kuchli 
51 – 100 
Imoratlarga bir oz zarar yeta di. 
7 
Juda kuchli 
101 – 250 
Devorlar yoriladi, haykallar 
qulab tushadi, deraza oynalari 
sinadi 
8 
Vayronagarchili
k keltiradigan 
251 – 500 
Tomdagi mo‘rilar, ko‘chadagi 
hay kallar qulab tushadi. Deraza 
oy nalari sinadi 
9 
Xarobalik 
keltiradigan 
500 -1000 
Uylar qulay boshlaydi. 
10 
Falokatli 
1000-2500 
Ko‘plab imorat vayron bo‘ladi, 
yer yuzida katta-katta yoriqlar 
paydo bo‘ladi 
11 
Halokatli 
2500 -5000 
Yer yuzida katta-katta yoriqlar 
paydo bo‘ladi Bu zilmagan imo 
rat kamdan-kam qoladi. 
12 
Katta halokat, 
falokat 
keltiradigan 
5000 
Hammayoq buzilib, imoratlar 
butunlay vayron bo‘ lib ketadi. 
Zilzila kuchi ballarda ifodalanib, yuqorida sanab o‘tilganlarni 
namoyon bo‘lishlik darajasini belgilab beradi.
Eng kuchsiz zilzila 1 ballga teng bo‘lib, eng kuchli falokatlisi 12 
ballga to‘g‘ri keladi. Yevropada ham 12 balli shkala qabul qilingan 
bo‘lib, u ham yuqoridagi shkalaga mos keladi. Zilzila kuchi shuningdek, 
seysmik koeffitsient K orqali ham ifodalanib, u seysmik to‘lqinlar 
tezlanishi (a) ni, og‘irlik kuchining (g) nisbatiga teng. 
g
a
K

(5.3) 
S.V.Medvedev fikricha, zilzila kuchi ko‘p jihatdan seysmik 
to‘lqinlar tarqalayotgan jinsga bog‘liqdir. Binobarin, har bir qurilish 

---

70 
maydonining balligiga grunt sharoiti kuchli darajada ta’sir ko‘rsatadi. 
Quyidagi S.V.Medvedev tomonidan tuzilgan shkalani soddalashtirib 
keltiramiz, bunda keltirilgan ballarga tuproqning ma’lum tebranish 
tezlanishi to‘g‘ri keladi. 
5.3-jadval 
Ballar 
Tuproqning tezlanishi, mm

sek
2
1 
- 
2 
- 
3 
- 
4 

100 
5 
100-250 
6 
250-500