Namangan muhandislik-qurilish instituti kimyoviy texnologiya

Nazorat savollari

1. 
   Polimerlarga misollar keltiring
   
2. 
   Polimerlar qanday ususllar yordamida olinadi?
   
3. 
   Organik polimerlar deganda qanday polimerlarni tushunasiz?
   

21-MA`RUZA: ZAMONAVIY YO`L QURILISHIDA ISHLATILADIGAN MATERIALLAR HAQIDA TUSHUNCHA
O`quv moduli birliklari

1. 
   Avtomobil yo’llari qurilishida zamonaviy materiallarni qo’llashning maqsad va vazifalari.
   
2. 
   Yo’l qurilishida geosintetik va geoplastik materiallarni qo’llash
   
3. 
   Yo’l qurilishida ishlatiladigan kimyoviy qo’shilmalar
   
4. 
   Asfaltbetonlar va qorishmalar
   

Tayanch so`z va iboralar: zamonaviy material, geosintetik materiallar, geoplastik materiallar, bitum, qatron bog`lovchilar, asfaltbeton, chaqiqtosh
Yo’l qurilish inshootlari tarkibiga kirgan materiallar ekspluatastiya natijasida (yo’l tuproq ko’tarmasi, yo’l tushamasi, kupriklar va boshkalar) tashki mexanik kuchlar va atrof muxitning fizik va kimyoviy omillari ta’siriga uchraydi. Bularga: transport vositalaridan tushadigan zarbali va statik yuklamalar, konstrukstiya elementlari massasi, shamolning mexanik ta’siri, xavo xaroratining o’zgarishi xisobiga muzlab-erish, tuzlanishi, atmosfera yoginlari, muzlar, er osti suvlari va xakozolar kiradi.

Bu kuchlar, yo’l inshootlari konstrukstiyasining elementlarida ishlaydigan materiallar turiga karab, xar xil ta’sir etadi. Tashki mexanik ta’sirlarning kuchi muxit omili bilan kushilib kuchayib ketadi. Atmosfera suvlari yo’l tushamasining yoriklaridan kirib, materialning strukturaviy boglanishini buzadi, ba’zi moddalarni eritib va yuvib chikarishi mumkin. Sho’rlangan suvlar stementbetonga o’xshagan materiallarni asta-sekin emiradi. Ҳarorat o’zgarishlari xam vaqti-vaqti bilan materiallarning ichki kuchlanishlarini va ularning xolatini uzgartirib, strukturaviy boglanishlar bushashib kolishi natijasida mayda yoriklar paydo bulishi va transport gildiraklari ta’sirida esa sidirilib qolishi mumkin. Vaqt o’tishi bilan murakkab, mexanik, fizik va kimyoviy omillar kompleksi ta’sirida yo’l konstruktsiyasining materiallari asta-sekin emiriladi. Tashqi ta’sirlarning xolatiga bog`liq xolda, emirilishi jadallashgan yo’l tushamasi konstruktsiyasining xususiyatlari, materiallarni ishlab chikarish va ularni qo’llash texnologik jarayonida yuzaga chikadigan ob’ektiv belgilari bilan aniklanadi.

Materialning muayyan sharoit uchun yarokliligi, atrof-muxit bilan o’zaro ta’sirini baxolaydigan ko’rsatkichlar xilma-xil bo’lib, mexanik, fizik va kimyoviy qonuniyatlar asosida kechadi.

Mexanik xossalar - bevosita tashki kuchlar ta’sirida materialda xosil buladigan kuchlanishlar tufayli deformastiyalanish, emirilish va karshilik qilish kabi xususiyatlardan (mustaxkamlik, elastiklik, plastiklik, murtlik, relaksastiya, okuvchanlik, kattikdik va boshkalar) iboratdir.

Fizik xossalar - materialning fizik xolatlari (fazoviy xolat, zichlik, struktura) ni tavsiflab va ularni atrof muxitning fizik jarayonlariga ta’sirini ifodalaydi. Bunda, materialga ta’sir etgan fizik jarayonlar uning molekulyar tuzilishini uzgartirmaydi. Bunday xususiyatlarga: xakikiy va urtacha zichlik, govaklik, issikdik utkazuvchanlik, issiklik sigimi, tovush singdiruvchanlik, namlanish, suv utkazuvchanlik, suv shimuvchanlik, utga chidamlilik, yoruglikka bardoshlilik, elektr utkazuvchanlik va boshkalar kiradi.