Namangan muhandislik-qurilish instituti iqtisod kafedrasi milliy hisoblar tizimi

3. Davlat muassasalarining xarajatlari. Dаvlаt bоshqаruv idorakri sektorining хага|аАаг1 to'g'risidа mа'lumоt №	Ko'rsatkichlarning nomi
miqdori
1.	Davlat idoralari tomonidan axolining ayrim qatlamlariga berilgan mahsulotlar, pul holidagi sovg'alar
	1- sinf o'quvchilariga berilgan o'quv qurollari	22
	Nogironlarga berilgan aravachalar, boshqa uskunalar	440
	Faxriylarga berilgan sovg'alar	660
2.	Davlat tomonidan berilgan individual tovarlar va xizmatlar xarajatlari:
	Maktabgacha bo'lgan muassasalarga (bog'chalar va boshqalar)	500
	O'rta va maxsus ta'lim sohalariga	700
	Oliy ta'lim sohasiga	300
	Madaniy-maishiy xizmatlarga	200
	Ommaviy sportni rivojlantirishga	100
	Aholining dam olish maskanlariga	50
	YUqori satrlarda hisobga olinmagan boshqa individual tovarlar va xizmatlar	150
3.	Davlat tomonidan kollektiv tovarlar va xizmatlarga sarflangan xarajatlar:
	Mudofaa xizmati	200
	Xavfsizlikni ta'minlash	150
	Chegara xizmati	120
	Huquqni himoyalash xizmati	70
	Yuqori satrlarda hisobga olinmagan boshqa kollektiv xizmatlar	115
4.	Davlat boshqaruv idoralarining yuqorida hisobga olinmagan boshqa xarajatlari, hammasi	900
	Shu jumladan:to'langan foiz va dividendlar	22
5.	Boshqa birliklardan sotib olingan tovarlar va xizmatlar:
	Tovarlar	600
	Xizmatlar	330
6.	Davlat sektorining mehnat haqi xarajatlari
7.	Davlat sektorining boshqa birliklardan olgan va ularga bergan mulk uchun daromadlari
	Olgani:
	Foizlar	10
	Dividendlar	11
	foydadagi ulushlar	13
	To'langani:

65

	Foizlar	20
	Dividendlar	2
8.	Xayriya va insonparvarlik yordamlari
	Chеt eidan оlingani:
	Tibbiyot sohasida ishlatiladigan texnik vositalar	50
	Shprislar	10
	Kiyim-kechaklar	5
	O'quv-seminar mashg'ulotlari	1
	Komp'yuter tomografiya apparatlari	2
	Tez yordam mashinalari	15
	Chegara xizmati uchun mashina va mexanizmlar	30
	Qishloq xo'jaligi texnikalari	25
	Xavfsizlik xizmati uchun maxsus transport vositalari	12
	Oziq-ovqatlar	3
	Chetgaeiga beriigani
	Meditsina xizmati	2
	Qutqaruv xizmati	3
	Kiyim kechaklar	4
	CHet ellik talabalarni bepul o'qitish	1
	Don mahsulotlari	6
	Traktorlar	7
	Oziq-ovqatlar	8
9.	Kapital xarajatlar:
	Asosiy kapital yig'ilmasi
	hisobot boshida	1000
	hisobot oxirida	1100
	Material aylanma mablag'lar
	hisobot boshida	600
	hisobot oxirida	700
	Qimmatli qog'ozlar (davlat obligasiyalari)
	hisobot boshida	400
	hisobot oxirida	300
	Nomonetar oltin
	hisobot boshida	400
	hisobot oxirida	350
	Sotib olingan chet elning qimmatli qog'ozlari	20
	Sotib olingan er (chet elda)	50

66




3-jadvalda berilgan ma'lumotlardan foydalanib, quyidagi mashq va misollarni eching.

1. 
   Davlat boshqaruv idoralari sektorining Yalpi mahsulot, Oraliq iste'mol, Yalpi qo'shilgan qiymat ko'rsatkichlarini hisoblang.
   

YAM=22+440+660+500+700+300+200+100+50+150+200+150+120+70+200+ 150+120+70+115+900-22=5095;
OI=600+330=930;
YAQQ=5095-930=4165.

2. 
   Davlat boshqaruv idoralari sektorining uy xo'jaligi sektoriga bergan joriy transfertlari miqdorini hisoblang.
   

JT=22+440+660=1122.

3. 
   Mehnat haqi ko'rsatkichini hisoblang. Javob: MH=3000;
   
4. 
   Yalpi foyda ko'rsatkichini hisoblang.
   

Javob: YAF=YAQQ-MH =4165-3000=1165;

5. 
   DBI sektorining mulk uchun daromadlarini hisoblang.
   

Javob: MUD(olgani)=34; MUD(bergani)=22;
1. DBI sektorining birlamchi daromadlar saldosini hisoblang. Javob: BDS=YAF+MUD(olgani)- MUD(bergani)=1265+34-22=1277;

7. 
   DBI sektorining chet eldan olgan va chet elga bergan joriy transfertlarini hisoblang. Javob: JT(olgani)=(10+5+1+3)=19; JT(chet elga bergani)=24;
   
8. 
   DBI sektorining jami bergan joriy transfertlar miqdorini hisoblang.
   

JT(jami bergani) = JT (chet elga bergani)+JT (uy xo'jaligiga bergani)=24+1122=1146;

7. 
   DBI sektorining ixtiyordagi daromad ko'rsatkichini hisoblang. Javob: YAID=BDS+JT(olgani)- JT(bergani)=1893+10-95=1808;
   
8. 
   DBI sektorining uy xo'jaligi sektoriga bergan natura holidagi sotsial transfertlari miqdorini hisoblang.
   

Javob: NST=500+700+300+200+100+50+150=2000.

7. 
   DBI sektorining ixtiyordagi daromad ko'rsatkichini hisoblang.
   

Javob: YAID=BDS+JT(olgani)- JT(bergani)=1893+10-95=1808;

7. 
   DBI sektorining yakuniy iste'mol ko'rsatkichini hisoblang.
   

YAI =200+150+120+70+115+900-22=1533;

7. 
   DBI sektorining yalpi jag'arma ko'rsatkichini hisoblang. Javob:YAJ=ID-
   

NST =1808-1533=275;

7. 
   DBI sektorining kapital xarajatlarini hisoblang. KX=(11OO-1000)+(700-600)+(300-400)+(350-400)+20+50=120;
   
8. 
   DBI sektorining yalpi jamg'arma va kapital xarajatlar o'rtasidagi farq (moliyalashtirish saldosi)ni hisoblaymiz.
   

MS=YAJ-KX=275-120=155; MS>0 bo'lgani uchun, hisobot davrida sektor boshqa birliklarga 155 miqdorda mablag' berib qo'yganligini bildiradi.


67

Yuqorida keltirilgan ma'lumotlardan foydalanib, mustaqil ravishda sektorning ishlab chiqarish, daromadlarni shakllanishi, birlamchi daromadlar taqsimoti, qayta taqsimlash, daromadlarni ishlatilishi va kapital xarajatlar schyotlarini tuzing. Uy xo'jaliklarida xizmat ko'rsatuvchi notijorat tashkilotlarning xarajatlari. Uy xo'jaligiga xizmat ko'rsatuvchi notijorat tashkilotlar (NT) sektorining xarajatlari to'g'risida ma'lumot №	Ko'rsatkichlarning nomi	miqdori
1.	NT sektorining daromadlari
	A'zolik badallari	1000
	Tijorat banklarining xayriya o'tkazmalari	800
	Korxona va tashkilotlarning xayriya o'tkazmalari	350
	Nobozor narxlarda sotilgan tovar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun tushumlar	400
	Korxona va tashkilotlarning ajratmalari	300
	Uy xo'jaliklarining xayriya to'lovlari	100
	Bepul olingan tovar va xizmatlar	2000
	Olingan foizlar va dividendlar	50
	Bepul olingan kapital tovarlar (transport vositalari, komp'yuterlar, ofis mebellari va h.k.)	333
2.	NT sektorining xarajatlari
	Faoliyatini yuritish uchun sotib olgan tovarlar, hammasi	3000
	shundan: hisobot davrida ishlatilgani	2900
	Transport, aloqa va boshqa xizmatlar	500
	Ish haqi (daromad solig'i bilan)	600
	Majburiy ijtimoiy sug'urta fondiga ajratmalar	100
	Asosiy kapitalga xarajatlar, hammasi	700
	shu jumladan: transport vositalari, komp'yuterlar	255
	Binolar	445
	Mayda inven'tar, qog'oz	40
	Kommunal to'lovlar	20
	Ishlab chiqarishda foydalanilgan mulk uchun soliq	10
	Kam ta'minlangan aholiga yordam pullari, sovg'alar	200
	Nogironlarga berilgan aravachalar	150
	Aholiga yakka tartibda bepul berilgan boshqa tovarlar va xizmatlar	700
	Aholi guruhlariga berilgan kollektiv va individual tovarlar va	2800

68

	xizmatlar (bepul oshxonalar va meditsina xizmatini tashkil qilish, bayram kechalari, seminarlar va h.k.)
	Asosiy kapitalning iste'moli (amortizatsiya)	220
	NT sektorining yuqorida hisobga olinmagan boshqa ishlab chiqarish xarajatlari, hammasi	300
	Shu jumladan:to'langan foiz va dividendlar	12
3.	NT sektorining moliyaviy operatsiyalari
	Olgan kreditlari:
	-hisobot boshida	250
	-hisobot oxirida	260
	Bergan kreditlari:
	-hisobot boshida	360
	-hisobot oxirida	400
	Kassadagi naqd pullar
	-hisobot boshida	5
	-hisobot oxirida	6
	Tijorat bankidagi depozitlar
	-hisobot boshida	90
	-hisobot oxirida	150

5-jadvalda berilgan ma'lumotlardan foydalanib, quyidagi mashq va misollarni eching. 1.NT sektorining ishlab chiqarish schyoti ko'rsatkichlarini hisoblang. Eslatma: Uy xo'jaligiga xizmat ko'rsatuvchi notijorat tashkilotlar sektorining YAICH (YAM) ko'rsatkichi davlat boshqaruv idoralari sektori kabi xarajatlar usulida hisoblanadi. Unga ko'ra, YAM sektorning mehnat haqi, oraliq iste'mol, bevosita ishlab chiqarish uchun soliqlar, asosiy kapitalning iste'moli hamda aholiga bepul va arzon narxlarda (yakka tartibda, kollektiv va individual) berilgan tovarlar va xizmatlar (BBTX) yig'indisidan iborat. YAICH ko'rsatkichi, odatda asosiy baholarda hisoblanadi. Bepul va arzon narxlarda berilgan tovarlar qiymati shunga o'xshagan tovar va xizmatlarning o'rtacha bozor baholarida hisoblanishi lozim. Bu sektorlarning oraliq iste'mol ko'rsatkichi oxirgi bozor baholarida hisoblanadi. Javob: