Namangan muhandislik pedagogika

 

I bob. Zichlash muammolari  

 

1.1.  Zichlash materialining fizik xarakteristkalari  

 

Zichlash 

jarayoni 

materialda 

qoldiq 

deformasiyani 

to’planishidir.  Zichlashni  boshlanishida  deformasiya  katta  bo’lib, 

bunda  material  qismlari  bir -biriga  nisbatan  qaytmas  vertikal 

ko’chishdan  tashkil  topadi.  Bunda  suyuq  faza  plyonkasi 

mustaxkamligini, 

ishqalanish 

kuchi 

va 

kontakt 

yuzadagi 

yopishqoqlikdan    yotqizuvchi  yuzadagi  normal   bosim  kattaligi 

hisobiga  sodir  bo’ladi.  Siljish  plyonka  bo’ylab  sodir  bo’ladi,  bunda 

plyonka  zichlanishga  katta  ta’sir  ko’rsatadi.  Deformasiyalanadigan 

materil  qarshiligi  uning  yopishqoqlik  va  siljish  mustaxkamligi, 

harorat,  ezish  tezligi  va  qalinligiga  b og’liqdir.  Qismlar  asta – 

sekinlik  bilan  yaqinlashib  bir -biriga  tegishi  oshadi,  bu  esa  og’irroq 

katoklarni  ishlatishni  talab  etadi.  Ular  orasida  suyuq  faza  plyonkasi 

ostida  yangi  bog’lanishlar  sodir  bo’ladi.  Katta  sonli  bog’lanishlar 

orasidagi  kuchlanishlar   shunday  taqsimlanadiki,  bunda  katok 

almashganda  kuchlanishni  oshishi  kontaktlar  soni  oshishi  bilan 

muvozanatlanadi.  Deformasiyaga  qarshilik  oshadi.  Shuni  aytib 

o’tish 

kerakki, 

normal 

yuklanishlarni 

oshishi 

katoklarni  

almashtirish  yoki  vibrator  chastotasi ni  o’zgartirish  bilan  emas,balki  

bitta  katokni  o’tishlar  soni    materialga  kuchlanishini  o’zgartirish 

orqali  erishish  mumkin.  Masalan  A  tipdagi  asfaltbeton  qorishmasini 

DU-47A  katogining  oldingi  qismi  bilan  o’tilganda  bu  kattalik  0,37 

dan  0,83  MPa  ga  1  dan   5  gacha  o’tishlarda  erishiladi.  Zarachalar 

orasidagi  bog’lanishlar  ta’sirida  ular  orasida  kichik  strukturali 

---

 

suyuq  fazani  siqib  chiqaradi.  Siqishga  qarab,  plyonka  zarracha 

yuzasida  yupqalinib  boradi,  mustaxkamlanadi  va  deformasiyada 

ishtirok  etadi.  Deformasiyalanishga  qarshilik  tezda  oshadi,  bu 

vaqtda  qoldiq  deformasiya  kichik  bo’ladi.  Materialni  zichligi  kichik 

miqdorda  oshishi  uni  mustaxkamligini  oshiradi.  Misol  uchun 

zichlanish  koeffitsientini  1%  ga  oshishi  asfaltbeton  mustahkamligini 

7-8%,  bog’langan  gruntni  12-14%  mustahkaligini  oshiradi,  shuning 

uchun  oxirgi  o’tish    asosiy  hisoblanadi.  Zichlash  bosimini  bundan 

keyin  oshishi  plyonkani  buzilishiga  olib  keladi,  bu  esa  zarachalarni 

bir-biriga  ta’sirini  materialni  donadorlik  xususiyatini  yo’qolishiga 

olib  keladi.  Bundan  kelib  chiqib  zichlash  jarayonida  zichlanadigan 

material  xarakteristkalari  doimo  juda  katta  chegarada  o’zgaradi.  Bu 

ko’rsatkichlar 

[2,3,4,5,16,17] 

professorlar 

N.N.Ivanova, 

N.Ya.Xarxut, 

Ya.A.Kalujskiy, 

O.T.Batrakova, 

I.I.Cherkasova, 

A.K.Biruli, 

S.N.Ivanchenko, 

A.A.Shestapalova, 

D.G.Suvorova, 

V.B.Permyakova,  L.Foreblada  va  boshqalar  ishida  aniqlangan.  Bu  

tadqiqotlar 

 

xulosalariga 

ko’ra, 

katok 

parametrlarini 

bu 

xususiyatlarga mos kelishi kerak. 

Zichlanadigan  materiallar    xususiyatlari  erishilga n  zichlash 

koeffitsienti  kabi  zichlash  texnikasiga  ta’sir  ko’rsatadi.  Shuningdek 

zichlanadigan  material  xususiyatlariga  ham  ahamiyat  berib,  katok 

parametrlarini hisoblashda hisobga olish kerak.  

Hozirgi  kunda  tajriba  yo’li  bilan  mustaxkamlikni  boshlang’ich 

qiymati 

deformasiya 

moduli, 

ilashish 

va 

ishqalanishning 

boshlang’ich  ichki  burchagi  gruntlarni  bir  necha  tipiga,  sheben  va 

asfaltbeton  uchun  aniqlangan.  Zichlash  jarayonini  hisoblash  yo’li 

bilan 

asfaltbeton 

qorishmasi 

bilan 

oquvchanlik 

chegarasi, 

qovushqoqlik  va  deformasiya  moduli  aniqlangan.  Vibro  katoklar 

haqida  bunday  ma’lumotlar    yo’q.    Nazariy  va  tajriba  yo’li  bilan 

aniqlash  metodikasi  ham  mavjud  emas.  Mashina  tortishish  hisobida 

---

 

yuqoridagi  keltirilgan  ko’rsatkichlardan  tashqari,  tebranish  va 

ilashish  koeffitsienti  kerak  bo’ladi,  bu  ma’lumotlar  vibro  katok 

uchun  yo’q.  Bu  ma’lumotlarni  yo’qligi  katok  parametrlarni 

hisoblashda  qiyinchilik  tug’diradi  va  o’z  navbatida  ish  samarasiga 

salbiy  ta’sir  ko’rsatadi.  Bundan  kelib  chiqib,  materialni  zichlash 

xarakteristika  qiymati  va  jarayondagi  o’zaro  bog’liqligini  o’zgarishi 

zichlashning normal zichligini aniqlash muammoli hisoblanadi.