Namangan muhandislik-pedagogika instituti

Vodorod bog’lanish. Yuqorida aytib o’tilgan ionli, kovalent, donor-akseptor va metall bog’lanishlar kimyoviy 

bog’lanishning asosiy turlaridir. Bundan tashqari vodorod bog’lanish hamda molekulalararo tortishish kuchlari (Vander-

Vaals  kuchlari)  kabi  ikkinchi  darajali  bog’lanishlar  ham  mavjudligi  aniqlangan.  Orientatsion  va  dispersion,  polyari-

zatsion kuchlar ham shular jumlasiga kiradi. 

Vodorod  bog’lanishning  asosiy  mohiyati  shundan  iboratki,  biror  modda  molekulasida  ftor,  kislorod  va  azot 

atomlari kabi elektromanfiy elementlarning atomlari bilan birikkan bir valentli vodorod atomi yana boshqa ftor, kislorod 

va azot atomlari bilan kuchsiz bog’lanish xususiyatiga ega. Buni quyidagi misollardan oson tushunish mumkin. Masalan, 

HF da vodorod atomi elektroni ftor atomiga yaqin joylashganligi tufayli shartli ravishda vodorod atomi musbat zaryadga 

ega bo’lib qoladi, yani vodorod ioni hosil bo’ladi deyish mumkin. 

Ftor yoki kislorod atomining juft elektronlari vodorod ionini o’ziga tortadi, natijada vodorod atomi ikki tomon-

dan bog’lanib qoladi: H-F....H-F....H-F umuman (HF); bu yerda n = 2,3,4,5,6 bo’lishi mumkin. Shunday qilib, elektro-

manfiyligi  katta  bo’lgan  element  atomi  bilan  vodorod  atomi  orasida  vujudga  keladigan  kimyoviy  bog’lanish  vodorod 

bog’lanish deb yuritiladi. 

Asosiy bog’lanishlar energiyasi 84-1042 kj/mol bo’lgani holda, vodorod bog’lanish energiyasi 21-42 kj/molni 

tashkil qiladi. Molekulalararo tortishish kuchlarining mustahkamligi esa 0,1-8,4 kj/mol atrofida bo’ladi.