Namangan muhandislik pedagogika instituti

15.2. Innovatsiyalarni  moliyaviy tartibga solishni  amalga oshirish 
 
Innovatsion  faoliyat qoidaga ko’ra, noaniqlik va xatarning  yetarlicha  yuqori darajasi 
bilan ta’riflanadi, shuning uchun innovatsion  jarayonlarning  manbalarini ko’pligi, 
egiluvchanligi va texz o’zgaruvchan, turbulentli muhitga  moslashuvchanligi  innovatsion 
faolyaitni  moliyaviy  tartibga solishning  muhim  tamoyillaridan  bo’ladi. 
Innovatsion faoliyatning byudjet mablag’lari hisobiga  moliyalashtirish davlat 
innovatsion siyosatining maqsadlari va ustuvorliklariga   muvofiq amalga oshiriladi va  ham  
yirik  ko’lamli  ilmiy-texnik  muammolarni hal qilish va ham  kichik  va o’rta inoovatsion  
tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash uchun mo’ljallanadi. 
Davlat byudjetidan ajratilgan  mablag’lar  davlat innovatsion  fondlari (Davlat  
fundamental tadqiqotlar fondi, ilmiy-texnik  sohada  korxonalarning kichik  shakllarini 
rivojlantirishga  ko’maklashish fondi, davlat ishlab chiqarish innovatsiyalar fondi  kabilar),  
davlat  maqsadiy innovatsion  dasturlari  va yuqori  samarali  loyihalar, hamda  innovatsion  
faolyaitni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash dasturlariga  yo’naltiriladi. 
Samarali  innovatsion loyihalarni  davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanishi davlatni   
ularni  moliyalashtirishdagi  (qoidaga ko’ra, tanlov asosida) ishtirokining  qaytarilish 
asosidagi markazlashtirilgan  investitsion kreditlar, innovatsion faoliyatni amalga oshiruvchi  
korxonalar  aktsiyalari bir qismini  davlat  mulkida mustahkamlash, mamlakatimiz va 
xorijiy  kredit-moliya  muassasalari  tomonidan  innovatsion faolyait sub’ektlariga  
beriladigan  innovatsion  kreditlar bo’yicha  davlat  kafolatlari   kabi  shakllarini  ko’zda  
tutadi.      
Innovatsion faoliyat sub’ektlari  byudjetdan tashqari  mablag’larni  jalb qilish  
manbalari, tuzilishi va usullarini  mutaqil ravishda  belgilaydilar (innovatsion faolyaitni  
moliyalashtirishga byudjetdan  tashqari mablag’lar davlat va nodavlat mablag’laridan  jalb 
qilinadilar). 
Tashkilotning  innovatson faoliyatini  nafaqat tashqaridan jalb qilinadigan moliyaviy 
mablag’lar hisobiga, balki  shaxsiy  mablag’lar  hisobiga ham olib borish mumkin.  
Amortizatsion ajratmalar fondi  va ishlab chiqarishni rivojlantirish  fondi tashkilot 
innovatsion faoliyatini moliyalashtirishning  muhim  ichki  mablag’lari  bo’ladilar. 
Amortizatsion  ajratmalar fondini  ta’riflab turib, ta’kidlash kerakki, amortizatsiya-bu  
asosiy  fondlar  qiymatini  mahsulot qiymatiga va materiallar bilan  bir qatorda  asosiy  
ishlab chiqarish  omili  bo’ladilar.  Ular  mehnat  vositalaridan iborat  bo’ladilar, 
keyingilardan  xo’jalik  jarayonida  ko’p marta  foydalanadilar va bunda  ular  o’zlarining 
buyumli- tabiiy shaklini  o’zgartirmaydilar. Asosiy ishlab  chiqarish fondlarini turlar 
bo’yicha  tasnifi  idoralar, inshootlar, uzatuvchi  qurilmalar,  mashinalar uskunalar (shu 
jumladan, kuchlanish va  ishchi  mashinalar va  uskunalar, o’lchov  va tartibga solish 
asboblari, hisoblash texnikasi), qurollar kabi guruxlarni o’z ichigav oladi. 
Asosiy fondlarni  harid qilishga sarflangan pul mablag’lari asosiy mablag’lar deb 
ataladi. Asosiy va aylanma mablag’lar o’rtasida aniq chegarani o’tkazuvchi  ikkita mezonlar 
qabul qilingan : xizmat muddati (1 yildan ko’proq)va qiymat (100 MROT dan 
ko’proq).Masalan, xizmat muddati 1 yildan ko’proq , ammo qiymati 100 yeng kam ish 
haqidan kamroq bo’lgan asbob asosiyga yemas aylanma fondga kiritiladi.  
Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlarning qiymati qismlar bo’yicha ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotga ko’chiriladi. Bunda asosiy fondlarning o’zlarining moddiy va 
ma’naviy eskirish natijasida narxlar pasayadi (er bundan isisno).Bu eskirishning 
amortizatsion ajratmalar ko’rinishidagi qiymati amortizatsion  fondda tanlanadi. 
 
Amortizatsion  ajratmalarning miqdorlari davlat idoralari tomonidan asosiy  mablag’larning 
balansli  qiymatiga nisbatan foizlarda belgilanadi va amortizatsion ajratmalarning 
166

---

  
 
me’yorlari deb ataladi. Ko’pgina hollarda bu me’yorlar  asosiy fondlar qiymatini ularning 
xizmat muddatiga  bo’lish  yo’li bilan  hisoblab chiqiladi.  
Innovatsion faoliyatni sarmoyadorlar mablag’lari hisobiga  moliyalashtirish kreditli 
investitsiyalar, innovatsion faoliyat  sub’ektlari tomonidan  bosib chiqarilgan qimmatbaho 
qog’ozlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, veksellar)ga investitsiyalar; pul  shaklidagi, 
qimmatbaho  qog’rzlar, asosiy fondlar, sanoat va  aqliy  mulk va ularga huquqlar 
ko’rinishidagi, innovatsion faoliyatni  hamkorlikda  olib borish haqidagi  sheriklik 
bitimlarini  tuzish asosida amalga oshiriladigan to’g’ridan to’g’ri kiritmalar ko’rinishida 
lizing va investitsiyalarni jalb  qilishning boshqa  usullaridan  foydalanish  asosida amalga 
oshiriladilar. 
 Innovatsion  korxonalar faoliyatini kreditlashning zamonaviy  tizimlari  asosiy 
alomatlaridan  biri uning shartnomali  asosidir. Kreditlashtirish  masalasi bo’yicha vujudga  
keladigan barcha masalalar bevosita shartnoma tuzgan  tomonlar, masalan,  qarz oluvchi  
korxona va bank  tomonidan hal  qilinadi. Investitsion kreditni  berish  haqidagi  masalani  
hal  qilishda  sarmoyador  bozordagi  innovatsion kreditni  amalga  oshirilishi  imkoniyatini, 
innovatsion  korxona  daromadlarining kutilgan  o’sishini  va boshqa muhim  ta’riflarni  
tahlil  qiladi, uzoq  muddatli  kreditlar  holida  esa umuman  innovatsion  korxonaning  
iqtisodiy  holati  istiqbollari ham  baholanadi. 
Moliyaviy  kiritmalarni  o’zini o’zi  qoplashining bu va boshqa  ta’riflarini  olish uchun  
sarmoyador, qoidaga ko’ra, kreditni ajratish haqidagi  qarorlarni qabul qilishda  innovatsion  
loyihaning  tegishli  biznes-rejasini  ko’rib chiqadi. 
Sarmoyadorlar innovatsion faoliyat sub’ektlari tomonidan  bosib  chiqarildgan  
qimmatbaho qog’ozlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, veksellar)ga mablag’larni  kiritib, 
innovatsion faoliyatni  moliyalashtirishlari mumkin. Innovatsion korxonalar ko’pgina 
shaxsiy mablag’lari istiqbolli  innovatsion loyihalarni moliyalashtirishlari mumkin. 
Innovatsion korxonalar ko’pgina shaxsiy mablag’lari istiqbolli innovatsion loyihalarni 
moliyalashtirish, moddiy-texnik bazani  rivojlantirish, kerakli  ITTKIni  o’tkazish uchun 
yetishmagan  holda  qimmatbaho qog’ozlarni qo’shimcha bosib chiqarishga  murojaat 
qiladilar.