Namangan muhandislik pedagogika instituti

14.2. Innovatsion faoliyatda investitsion loyihalarni amalga oshirish  tamoyillari 
 
Innovatsion faoliyatda investitsion loyihalarni amalga oshirishning asosiy umumiy  
tamoyillari sifatida quyidagilarni ajratish mumkin: 
- investitsion innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonida 
ularni amalga oshirishga majmuaviy yondoshishni ta’minlash uchun ilmiy-texnik  tahlilni 
tijort, moliya-iiqtisodiy, sotsial bilan birlashtirish zarur. 
- innovatsion faoliyatdagi investitsion loyihalarni ishlab chiqish va ekspertiza 
qilishda loyihani  amalga oshirish natijasida olinadigan innovatsion mahsulot oqimlari 
loyihada foydalaniladigan turli –tuman resurslar oqimlari kabi  pul mablag’lari oqimi 
ko’rinishida taqdim etilishlari kerak. 
- innovatsion loyhalarning samaradorligini baholashda xarajatlar va natijalarni 
solishtirishni  pullar qiymatini vaqtda o’zgarishini hisobga olish bilan o’tkazish zarur. 
- investitsion innovatsion loyihalarni amalga oshirishda loyihani amalga oshirish 
bilan bog’liq noaniqlik  va xatarlarni pritsipial hisobga olish zarur. 
Investitsion loyihalar korxona ehtiyojlaridan vujudga keladilar. Investitsion 
loyihalarning yashash qobiliyatining sharti ularni korxonaning xo’jalik faoliyati 
160

---

  
 
samaradorligini oshishida asosan aks etadigan investitsion siyosati va strategik 
 
maqsadlariga mos kelishidan iboratdir. Investitsion loyihalarning samaradorligi investitsion 
tahlilning asosiy  elementlaridan birini baholash  bir necha  investitsion loyihalardan eng 
samaraligini  to’g’ri tanlashning asosiy quroli bo’ladi. 
Investitsion loyihalarni baholash usullari hamma hollarda ham yagona bo’lmasliklari 
mumkin, chunki investitsion loyhalar xarajatlarning ko’lamlari, ulardan  foydalanish  
muddatlari,  hamda  foydali  natijalar bo’yicha g’oyatda katta  xavflarga egalar. 
Katta kapital kiritmalarni atalb qilmaydigan, mahsulotni ishlab chiqarishni 
o’zgarishiga katta ta’sir ko’rsatmaydigan, hamda  foydali  foydalanishning nisbatan  kichik 
muddatiga ega. Mayda investitsion loyhalarga  hisoblashning oddiyroq usullarini qo’llash 
mumkin. 
SHuning bilan  bir vaqtda  kattaroq investitsion xarajatlarni talab qiluvchi 
ko’lamliroq investitsion loyihalar yangi qurilish, qaytadan  qurish, mahsulotlarning tubdan 
yangi turlarini o’zlashtirish omillarining katta sonini hisobga olish va buning natijasida 
murakkabroq  hisoblashlarni o’tkazish, hamda samaradorlikni baholash usullarini aniqlab 
olish zrurligini keltirib chiqaradi. Korxona xo’jalik faoliyati natijasida investitsion loyiha 
qanchalik ko’lamliroq va katta o’zgarishlar qanchalik ko’p bo’lsa, pul oqimlarini hisoblash 
va investitsion loyiha samaradorligini baholash usullari shunchalik aniqroq bo’lishlari 
kerak. 
Investitsion loyihalarni amalga oshirishdan kelib chiqqan pul oqimlarini 
harakatlanishi bir qator yillar davomida o’tganligi holati ularning samaradorligini 
baholashni  qiyinlashtiradi. Investitsion loyihalarni vaqtning  uzoqroq davri  davomida 
tatbiq etilishi korxonaning iqtisodiy salohiyati va xo’jalik faoliyati  natijalariga ta’sir  
ko’rsatishini  hisobga olish bilan  ularning  samaradorligini  baholashdagi  xato katta  
moliyaviy xatorlar va yo’qotishlar  olib kelishi mumkin.  
Iqtisodiyot faniga investitsion loyihalar samaradorligining loyihaviy va haqiqiy 
ko’rsatkichlari o’rtasidagi  farqning bir  necha asosiy  sabablari  ma’lum. Sabablarning 
birinchi guruhiga investtsion loyiha samaradorligini ayrim olimlar, ilmiy xodimlar va 
korxona mutaxassislarining sub’ektiv nuqtai nazarlari bilan asoslangan ongli ravishda 
oshirilishi va ularning  moliyaviy resurslarni seklash uchun kurashlari kiradi. Bunday 
hisoblashlardan korxonalarda boshqaruvning tegishli tizimlarini tashkil qilish yo’li bilan 
himoyalanish mumkin, ular korxona vazifaviy xizmatlar ishini muvofiqlashtirish va nazorat 
qilishga yoki investitsion loyihalarning  samaradorligini baholash bilan bog’liq 
hisoblashlarning ob’ektivligini tekshirishga  mustaqil ekspertlarni jalb qilishga  imkon 
beradilar.