Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Shaftoli mag’zini umumiy kul miqdorini aniqlash.
Buning uchun yuqoridagi namlikni aniqlashdagi natijalardan foydalanildi. Umumiy 
kul miqdori har bir o’simlik uchun turlicha bo’lib, ruxsat etiladigan miqdori GOST, OST, 
VTSH hamda davlat farmokopiyasida ko’rsatiladi. Agar Shaftoli iflos yerlardan terilsa 
unda albatta umumiy kul va o’lik kul miqdori ko’p bo’ladi. Demak kul ham namlikka 
o’xshab, mahsulot sifatini belgilashda yordam beradigan ko’rsatgich hisoblanadi. 
Shaftoli mag’izining kul miqdorini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanildi: 
X=b·100/a 
Bu erda, X-umumiy kulning % miqdori; a-analizga olingan mahsulotning
boshlang’ich og’irligi, g; b-kuydirilgandan keyingi qolgan kul miqdori, g. 
Olingan natijalar quyidagi 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Shaftoli mag’izi tarkibidagi kul, namlik va ekstraktiv moddalr miqdori 
O’simlik nomi 
organi 
Namlik 
Kul 
Ekstraktiv moddalar 
Metanol 
96 % 
Metanol 
40 % 
Suv 
g 
% 
g 
% 
Shaftoli danagi 
magf’izi, 3 g 
0,48 16,0 0,42 
14,0 
28,6 % 
24,4 % 
26,8 % 
Shaftoli mag’izining spirtli ekstrakti tarkibida amigdalin moddasi borligi aniqlandi. 
U oq kristall modda bo’lib, molekulyar massasi 457,429 g/mol’. Spirtda yaxshi eriydi, dietil 
efirda erimaydi. Bundan foydalanib, spirtli erstraktdan dietil efirida amigdalinni 
cho’ktirib olindi. So’ng qayta kristallab tozalandi. Maxsulot unumi 0,05 % ni tashkil qildi, 
ya’ni 100 gramm mag’izdan 512 milligramm amigdalin ajratib olindi. Uning kimyoviy 
formulasi quyidagicha: 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
67 
Amygdalin tarkibida sianid kislotasi saqlovchi glikozid hisoblanadi.
U ([(6-O-β-D-glyukopiranozil-β- D-glyukopiranozil) oksi](fenil) asetonitril) tabiatda 
shaftoli va olma urug’ida uchraydi. Amygdalin ikki molekula glyukoza, bir molekula 
benzal’degid va bir molekula vodorod sianiddan iborat. Uni kislotali muhitda 
gidrolizlanishidan β-glyukoza, sianid kislota va benzal’degid hosil bo’ladi.
B17 vitamini siyanid va benzaldegid molekulalarining birikmasidan iborat 
bo'lgan B guruhining suvda eriydigan vitaminidir. B17 ning ikkinchi nomi amigdalindir. 
Ushbu vitamin jahon tibbiyot amaliyotida eng munozarali va bahsli obro'ga ega. 
Bugungi kunga kelib, Amerika Qo'shma Shtatlarida amigdalindan foydalanish 
taqiqlangan, chunki u inson tanasiga toksik ta'sir ko'rsatadi. 
Ko'pgina muqobil tibbiyot amaliyotchilari saraton kasalligini davolash uchun 
mo'ljallangan dori-darmonlarni ishlab chiqarishda b17 dan keng foydalanadilar. Faol 
reklama tufayli ko'plab iste'molchilar saratonga qarshi B17 vitamini tibbiyot olamida 
o'xshashi bo'lmagan haqiqiy panatseya ekanligiga ishonishadi. Darhaqiqat, B17 ning 
saraton kasalligini davolash uchun foydaliligi tibbiy nuqtai nazardan xaligacha no’malum, 
chunki biokimyoviy tadqiqotlar natijalari hali ham aniq emas.