Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Микробларга қарши ва антитоксидант хусусиятлари 
Хитозан ва унинг ҳосилаларининг юқори биологик мослиги, жуда паст 
токсиклиги, биологик парчаланиши, микробларга қарши ва антитоксидант 
хусусиятлари ушбу полимерлардан жароҳатни даволаш босқичларини бошқариш 
учун фойдаланиш имкониятини беради. Хитозан, мустақил полимер сифатида ва 
натрий гиалуронат билан аралашмасида, водород ионлари консентрациясидан 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
32 
қатъи назар, дермис элементларига ёпишиш ҳодисасини намойиш этишга қодир 
эканлигини кўрсатилди [4]. Агар тизимга фақат хитозан қўшилса, қовушқоқлик 
кучи юқори эди. Сувда эрийдиган моддаларни (масалан, антибактериал моддалар) 
хитозан билан боғлашда уларнинг тўқималарда чиқиши полимер ва моддаларнинг 
ўзаро боғлиқлигига боғлиқ. Хитозан плёнкаларини яра жараёнида уларга 
киритилган мақсадли доривор моддалар билан ишлатиш ҳолатларида Хитозаннинг 
молекуляр оғирлигига, тўқима лизозимининг консентрациясига ва полимернинг рН 
қийматига қараб препаратни чиқариш жараёни амалга оширилди. 
Хитозан деацетилация даражасининг ошиши ва полимерда кислотали 
қолдиқларнинг кўпайиши билан унинг тўқималарда парчаланиши кучайган ва 
шунга мувофиқ доривор моддаларнинг муҳитга чиқарилиши ошган [5]. Яраларни 
даволашнинг бундай йўналиши нафақат йирингли тўқималарни юқтириш 
ҳолатларида, балки режалаштирилган пластик операцияларни ишлаб чиқаришда 
ҳам муҳимдир.
Озиқ-овқат саноатида қадоқловчи сифатида 
Хитозан 
яхши 
плёнка 
хосил 
қилиш 
хусусиятига 
кўра 
озиқ-овқат 
маҳсулотларини қадоқлашда қўлланилади. Хитозаннинг асосий вазифаси озиқ-
овқатни ташқи мухитдан ажратиш, бузилиш омиллари таъсирини камайтириш 
(масалан, микроорганизмлар, кислород, сув буғлари) ва керакли бирикмалар 
(масалан, там берувчи учувчи моддалар) йўқотилишининг олдини олиш ва озиқ-
овқат маҳсулотларининг яроқлилик муддатини узайтириш. Помидорларни хитозан 
билан қоплаш бўйича сўнгги тадқиқотлар шуни кўрсатдики, у патогенлар туфайли 
парчаланишни камайтирадиган ички атмосферани ўзгартириб, пишиб этишни 
кечиктирди. Ўсимлик моддалари ва ҳайвон оқсиллари каби қўшилган аралашмалар 
билан хитозан (крахмал, гидроксипропил целлюлоза, пектин ва балиқ желатин 
қўшимчалари) 
ишлатилиши 
мумкин. Бундай 
плёнкалар 
антимикроб 
ва 
антиоксидант 
таъсиридан 
ташқари, 
озиқ-овқат 
маҳсулотларини 
намлик 
йўқотилиши ва кислород кириб боришидан сақлайди.