Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Kumarinlar. Kumarin (m-orto-oksidolchin) kislotaning hosilalari bo'lgan, o'simliklardan olinadigan laktonlar kumarinlar deb ataladi. Sis-orto-oksidolchin kislota va uning hosilalari tabiatda deyarli sof holda uchramaydi. Bu kislotalar o'zidan bir molekula suv ajratib, tezda tegishli laktonlarga aylanadi. Shuning uchun kumarinlar benzo-a-piron hosilasi deb ham qaraladi. Kumarinning o'zi esa sis-orto-oksidolchin kislotaning laktonidir.
Kumarinlarning boshlang'ich birikmasi-kumarin birinchi marta 1820- yilda Fogel tomonidan Dipteryx odarata Willd. (Coum-oruna odarata, dukkakdoshlar oilasiga kiradi) o'simligining mevasidan ajratib olingan.
Kumarinlar selderdoshlar-Apiaceae (soyabonguldoshlar-Umbelliferae), rutadoshlar (Rutaceae), dukkakdoshlar (Faba-ceae), yasnotkadoshlar - Lamiaceae (labguldoshlar-Labiatar), astradoshlar-Asteraceae (murakkabguldoshlar-Compositae), chinniguldoshlar (Caryophyllaceae), ituzumdoshlar (Solanaceae), sutlamadoshlar (Euphorbiaceae) oilalarining vakillari tarkibida ko'p uchraydi.
O'simliklar tarkibidagi kumarinlar miqdori ham har xil bo'ladi. Ular juda oz miqdordan tortib, to 10% gacha (Daphna odora Thunb. o'simligining barg kurtagi tarkibida 22% gacha) to'planishi mumkin. Odatda, bitta o'simlik tarkibida bir qancha (5—10 ta-gacha) har xil kumarinlar uchrashi mumkin. Ko'pincha, kuma­rinlar o'simliklarda sof holda va oz miqdorda o'zining glikozidlari holida uchraydi.
1.5. Flavanoidlarni sifat va miqdoriy analizlari.
Flavonoidlarni analiz qilish bo’yicha adabiyotlarda quyidagi sifat reaksiyalari keltirib o’tilgan. Bu sifat reaksiyalari flavonoidlar xususiyatlarini ochib beruvchi mezon bo’lib hisoblanadi: .


1. Sianidin reaksiyasi (Sinod reaksiyasi).
Flavonoidlarning spirtdagi eritmasidan yoki o’simlikdan tayyorlangan flavonoid ajratmasidan chinni idishchaga 2 — 3 ml solib Mg kukuni va konsentrlangan xlorid kislotasidan 5 — 6 tomchi qo’shib, suv hammomchasida 1—2 minut qizdirilsa, qizil rang hosil bo’ladi. Bu reaksiya flavonlar, flavonollar, flavanonlar va flavanonollarga xosdir. Ushbu reaksiya yuqorida ko’rsatilgan birikmalarning vodorod bilan qaytarilishi hisobiga antotianidinlar hosil bo’lishiga asoslangan. Chinni idishchada kislotali sharoit bo’lgani uchun hosil bo’lgan antosianidinlar tezda qizil rangga o’tadi.
Reaksiya boshlangandan 10 minut keyin hosil bo’lgan rang ikki soat davomida saqlanib qoladi.
Flavanonollar reaksia natijasida qizil-binafsha, flavonlar –qizil, flavonlar esa sarg’ish (Doimo yahshi ko’rinmaydigan) rang hosil qiladi. Bu reaksiya xalkon va auronlarga qilinmaydi. Chunki ular eritmasi xlorit kislota qo’shilishi bilan (Mg kukuni bo’lmasa ham) Okso’niy tuzlari hosil bo’lishi hisobiga eritma qizil rangga o’tadi.
Flavonoidlarning glikozidlar holida bo’lsa, sianidinli reaksiya qiyinlik bilan boradi. Bunday xollarda reaksiyani tezlatish uchun oldin flavonoidlar eritmasiga xlorid kislotadan qo’shib, 1—2 minut qizdiriladi (glikozidlar gidrolizlanib, sof aglikonlar ajralib chiqadi), so’ngra magniy kukuni qo’shiladi va reaksiya yuqorida ko’rsatilganidek davom ettiriladi.