Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Viskozimetrik usulda polmerlarning molekulyar massasini aniqlash:
 
Polimerlar suyultirilgan eritmalarining qovushqoqligi ko‗pincha kapillyar 
viskozimetrlarda 
V
hajmli suyuqlikning laminar oqish vaqti 
t
orqali aniqlanadi. 
Puazeyl qonuni bo'yicha kapillyardagi laminar oqim uchun 
η = 
bu yerda, 
p
- bosim; 
l
va 
r-
kapillyarning uzunligi va radiusi. 
Nisbiy qovushqoqlik esa quyidagi tenglama orqali topiladi: 
bu yerda, 
t
0
va 
t
1
- erituvchi va eritmaning kapillyardan oqib o'tish vaqti. 
Keltirilgan qovushqoqlik va eritma konsentratsiyasi orasidagi munosabatdan c = O 
gacha ekstrapolyatsiya qilib xarakteristik qovushqoqlik topiladi. 
Polimer molekulyar massasini faqat viskozimetrik o`lchashlar orqali 
aniqlash mumkin emas, chunki Mark-Kun-Xauvink tenglamasi yordamida 
hisoblash uchun [η] dan tashqari 
K
va 
a
ning ham qiymatlari ma‘lum bo‗lishi 
kerak. Bu qiymatlar odatda aniq polimergomologik qator va erituvchi uchun 
boshqa birorta, masalan, osmometrik usul bilan molekulyar massa topilib 
aniqlanadi. Agar bunda, yaxshilab fraksiyalarga ajratilgan polimer namunalaridan 
foydalanilsa viskozimetrik usul bilan aniqlangan molekulyar massa osmometrik 
usulda aniqlangan bilan bir xil bo‗ladi (monodispers polimerlar uchun barcha 
o'rtacha molekulyar massalar teng). Shtaudingeming umumlashgan tenglamasini 
logarifmlasak:
lg[η] = lgK+
a
lgM
1
ifodani olamiz, u lg[η] – lg[M]
 
koordinatlardagi to‗g‗ri chiziqning 
matematik ifodasidir. 
K
ni lg[η] o'qidagi to‗g‗ri chiziq ajratgan kesmadan, 
a
ni esa 
shu to‗g‗ri chiziqning tangens burchagidan topiladi. Shu yo‗l bilan topilgan 
Kva 
a
lardan keyinchalik ayni shu sistema uchun molekulyar massani viskozimetrik 
o`lchashlar yordamida aniqlashda foydalaniladi. Ana shunday tekshirishlar 
natijasida kauchuksimon bukiluvchan polimerlar uchun 
a
=0,64-0,67 qiymatlami, 

---

50 
qattiq sellyuloza molekulalari uchun 
a
= 0,8, nitrat sellyuloza molekulalari uchun 
esa 
a
=1,0 topilgan. Molekulyar massa kamayishi bilan makromolekulaning 
o‗ralish qobiliyati va 
a
ning qiymati birga yaqinlashib boradi. 
K
ning qiymati 10