Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy normalar - 
shaxs hayotidagi shunday kategoriyaki, u jamiyatning o‘z 
a‘zolari xulq-atvoriga nisbatan ishlab chiqqan va ko‘pchilik tomonidan e`tirof 
etilgan xarakatga nisbatan talablaridir.

---

116 
Masalan, o‘zbeklar uchun biror xonaga kirib kelgan insonning kim 
bo‘lishidan qat‘iy nazar, «Assalomu alaykum» deb kirishi - norma; 
o‘quvchining o‘qituvchi bergan topshiriqlarni o‘z vaqtida bajarishi - norma; 
ayolning o‘z turmush o‘rtog‘ini yoki erning o‘z rafiqasini hurmat qilishi, 
kelinning qaynonani o‘z onasi deb qabul qilishi - norma; avtobusda yoki 
boshqa jamoat transportida yoshlarning keksalarga, nogironlarga joy berishi 
– norma; yoshi ulug‘ kishilarni e‘zozlash – norma. 
Ijtimoiy sanksiyalar
– 
ijtimoiy normalarning shaxs xulq-atvorida namoyon 
bo‘lishini nazorat qiluvchi jazo va rag‘batlantirish mexanizmlari bo‘lib, ularning 
borligi tufayli biz, har bir alohida olingan vaziyatlarda ijtimoiy xulq-atvor 
normalarini buzmaslikka, jamoatchilikning salbiy fikri ob‘yektiga aylanib 
qolmaslikka harakat qilamiz. 
Masalan, agar jamoat transportida yoshi ulug‘ mo‘ysafid kishiga o‘rin 
bo‘shatishni norma deb qabul qilmagan o‘smirga nisbatan ko‘pchilikning 
ayblov ko‘zi bilan qarashi yoki og‘zaki tanbeh berishi, ba`zi hollarda o‘zini 
bebosh tutayotgan o‘smirning qo‘lidan tutib, nima qilish kerakligini uqtirishi 
ijtimoiy sanksiyaning hayotdagi bir ko‘rinishi xisoblanadi. 
 
Ijtimoiy rollar.
Har bir alohida olingan shaxs jamiyat tomonidan ishlab 
chiqilgan va qabul qilingan ijtimoiy normalar va sanktsiyalarni u yoki bu ijtimoiy 
rollarni bajarishi mobaynida o‘z xulqi va hatti-harakatlarida namoyon etadi.
Rol - shaxsga nisbatan shunday tushunchaki, bu shaxsning konkret hayotiy 
vaziyatlardagi xuquq va burchlaridan iborat xarakatlari majmuini bildiradi.
Masalan, talaba rolini oladigan bo‘lsak, uni bajarish - u yoki bu oliy o‘quv 
yurtida tahsil olish, kutubxonasiga a‘zo bo‘lish, stipendiya olish, 
ma‘muriyatning ijtimoiy himoyasida bo‘lish kabi qator xuquqlar bilan 
birgalikda, oliy o‘quv yurtida qabul qilingan ichki tartib-intizom qoidalariga 
amal qilish, darslarga o‘z vaqtida kelish, reyting baholash tizimi talablari 
doirasida kundalik o‘zlashtirish normalarini bajarish, amaliyotda bo‘lish, 
dekanatning bergan jamoatchilik topshiriqlarini ham o‘z vaqtida bajarish 
kabi qator burchlarni ham o‘z ichiga oladi.