Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Nemis psixologi Vilyam Shtern(1874-1938) biologik va sotsiologik 
yo‘nalishlardagi bir yoqlamalikni bartaraf etishga urinib ko‘rdi.
Vilyam Shtern bola psixikasining rivojlanishiga oid o‘z qarashlarini ―Ilk 
bolalik psixologiyasi‖ asarida ko‘rsatib o‘tadi. ―Ruhiy taraqqiyot, - deb yozadi u, - 
tug‘ma xislatlarning sodda tarzda aks etishi emas, shu bilan birga tashqi 
qo‘zg‘atuvchilarni oddiy idrok etish ham emas, balki rivojlanishning tashqi shart-
sharoitlari va ichki imkoniyatlari ―konvergensiyasi‖ natijasi xisoblanadi‖.
Vilyam Shtern o‘z qarashlarini umumlashtirib quyidagi fikrni bildiradi:
―Konvergensiya nazariyasi...bizning kelgusidagi qarashlarimiz uchun 
kalavaning uchi sifatida xizmat qiladi‖. 
Sobiq ittifoq psixologiya maktablarida shaxs tuzilishiga doir bir qator manbalar 
keltirilgan. Jumladan, S.L.Rubinshteyn bo‘yicha shaxs tuzilishi quyidagi 
ko‘rinishga ega: 
• 
Yo‘nalganlik
– ehtiyojlar, qiziqishlar, ideallar, e‘tiqod faoliyat va xulqning 
ustuvor motivlari hamda dunyoqarashlarda ifodalanadi. 
• 
Bilimlar, ko‘nikmalar, malakalar
– hayot va faoliyat jarayonida egallanadi. 
• 
Individual tipologik xususiyatlar
– temperament, xarakter, qobiliyatlarda 
aks etadi. 
K.K.Platonov ta‘limotiga ko‘ra shaxs tuzilishi quyidagicha shaklga ega: 
• 
Yo‘nalganlik osttuzilishi – shaxsning ahloqiy qiyofasi va munosabat-larini 
birlashtiradi. Unda harakatchanlik, barqarorlik jadallik ko‘lami (hajmi) 
darajalarini farqlash lozim. 
• 
Ijtimoiy tajriba osttuzilishi – ta‘lim natijasida shaxsiy tajribada egallangan 
bilimlar, ko‘nikmalar, malakalar va odatlarni qamrab oladi. 
• 
Psixologik aks ettirish shakllari osttuzilishi – ijtimoiy turmush jarayonida 
shakllanuvchi bilish jarayonlarining individual xususiyatlari. 
• 
Biologik shartlanganlik osttuzilishi – miya morfologik va fiziologik 
xususiyatlariga muayyan darajada bog‘liq bo‘lgan patologik o‘zgarishlarni, 
shaxsning yoshi, jinsga oid hamda tipologik xususiyatlarini birlashtiradi. 

---

115