Наманган давлат университети педагогика факультети

Орқа мия
Орқа мия умуртқа суяк ичидаги каналда жойлашган бўлиб йўғонлиги бармокдек ок тизим шаклида бўлади. Унинг узунлиги аёлларда 41 см гача эркакларда эса 45 см гача этади лекин унинг йўғонлиги бир текис эмас. Бўйин ва бел атрофида йўғонрок бўлади чунки шу зоналардан мураккаб ҳаракатлар бажарувчи асаблар чикади
Орқа миянинг олд ва орт сиртларида бъойламасига чизилган чукурчалар бўлиб алохида алохида сегментсимон шаклга эга. Ҳар бир сигментдан бир жуфт ҳаракат ва бир жуфт сезиш асаблари чикади. Бўйин зонасидан 8 жуфт кўкрак 12 жуфт, бел 5жуфт, думғаза атрофидан 5 жуфт дум атрофидан эса 4-5 жуфт асаблар чикади. Ҳаракат ва сезиш илдизлари орқа миядан чикиб умуткалар орасидагии тешик орқали ўтиб орқа мия асб тугунчасини ганглияни ташқил қилади. бу тўтамлардан периферик нерв толалраи чикиб умуртқа мушакларини нормал фаолият кўрсатишга ундаб туради.
Орқа миянинг кўндаланг кесимида унинг тузилши яққол кўринади. Масалан кесимда кулранг ва ок моддаларнинг лотинча Х ҳарфига ўхшашлиги ва кесим марказиан марказ борлиги кўриниб туради. Ок миянинг дўмбок жойлари орқа миянинг шохлари деб юритилади. Олд тмондаги шохчалар кенгрок ва калтарок бўлиб уларни орқа мия олд хсохлари ёнидагиларни эса ён шохлари деб юритилади орқа шохлар тепаси алохида хужайралар ва толалардан иборат бўлиб желлатинли Роланд моддаси билан қопланган.
Орқа мия ок моддалари кулранг моддаларни ўраб олган бўлиб бир тўтам миелин толаларни ташқил қилади ва тўтамларни устунлар деб юритилади. Масалан олд шохлар оралиғида олд устун орқа шохлар оралиғида орқа устун олд ва орқа шихлар оралиғода ён устунлар жойлашган. Ушбу устунла орқали бош мия билан боғлаб турувчи йўллар ўтади. Бу йўллар марказдан юқорига ва юқоридан марказга интилувчи яни марказдан кочувчи ва марказга интилувчи йўллардир.
Марказга интилувчи йўллар орт ва ён устунлар орқали ўтиб ташқи сезгирлик импулсларини бош мияга етказиб турса марказдадан кочувчи йўллар эса ҳаракат импулсларини бош миядан орқа мияга етказиб туради.
Орқа миянинг мураккаб рефлекторлик функсиясини икки қисмга бўлиш мумкин: кулранг модда функсияси ва импулсларни ўтказиб туриш функсияси. Кулранг модда функсияси сезгир импулсларни орқа мия ҳаракат ретсепторларига ўтказиб туришдан иборат. Масалан ташқи мухит аввало тери остида жойлашган сезгир ретсепторлар ва сезгир нервлар орқали умуртқа бўғимига етказилади. Сезгир импулслар келиши биланок ҳаракат импулслари пайдо бўладиҳаракаат импулслари эса ҳаракат илдизлари ва асаблари орқали мушаклар томон йўналади. Ўз навбатида мушаклар кискариб маълум бир ҳаракат пайдо бўлади.
Рефлекторлик жараёнинг икки қисми орқа миянинг бўғимлари ва мускулларидан келаётган сезгир импулсларни бош мияга афферент йўллар билан ўтказиб туришдаги фаолиятига боғликдир. Масалан бош мия бўлмалари баданни ташқи таъсирлардаги холатида ҳақидаги сигнални кабул қилади. Ўз навбатида мия постлоғИ ҳаракат ретсепторлари ва мушакларга эфферент йўллар орқали жавоб тарикасида импулслар ювориб керакли ва зарур ҳаракатлар болишини созлаб туради. Кулранг модда бўйлаб ўрка миянинг бир неча муҳим вегетативе маркзлари жойлашган масалан юқорига бойин сегментларида кўкрак ва корин бошлиғИ ўрасидаги диафргма фаолиятини сўзлаб турувчи марказ жойлашган . Саккизинчи сигментда эса кўз корачиғини кенгайтирувчи марказ жойлашган пастги бўлимда ковук ва тўғри ичак фаолиятини сўзлаб турувчи вегетативе марказлар жўйлашган.