Namangan davlat universiteti organik kimyo kafedrasi organik kimyo

Taqrizchi: Saypiyev T


KIRISH
Dorivor o’simliklar o’zlarining faol moddalari topilishidan ancha oldin turli kasalliklarni davolash uchun ishlatilgan, hatto undan ham ko’proq, yangi dorilar sintez qilinishidan oldin va aslida ular turli xil kasalliklarni davolash uchun birinchi vositadir. Shu bilan birga, fitoterapiya hozirgi kunga qadar o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Zamonaviy ilmiy tibbiyotda bir yoki bir nechta terapevtik ta’sirga ega bo’lgan 250 o’simliklaridan foydalaniladi, bu ularning tarkibiga kiruvchi biologik faol moddalar bilan belgilanadi. “ Faol moddalar ” atamasi biroz eskirib qolgan deb hisoblansada, o’simlik preparatlarining ta’siri murakkab va moddalar miqdori bilan belgilanadi, ammo sof moddaning ta’siri va ushbu moddani o’z ichiga olgan fitopreparat ta’siri yetarlicha o’xshash bo’lgan bir qator moddalar guruhlari mavjud. Bunday moddalarning eng mashhur guruhi alkaloidlardir, ularning ta’siri ko’pincha minimal miqdorda namoyon bo’ladi.
Alkaloidlarning eng ko’p sonli guruhi indol turlaridir, kimyoviy tuzilishi, tarqalishi va farmakologik ta’siri juda farq qiladi. Ularning ko’pchiligi paraselsning yatrokimyo asoschisi bilan bog’liq bo’lgan bayonotga sodiqligini aniq ko’rsatib turibdi: “Bir xil modda bir vaqtning o’zida dori va zahar bo’lishi mumkin, hamma narsa faqat dozada”. Ushbu tamoyil o’rta asrlarda ham taxtga merosxo’rlik masalalarini hal qilishda, ham zamonaviy tibbiyotda to’liq ishlatilgan bo’lib, bu alkaloidlar asosida dori-darmonlar ko’pincha inson hayotini saqlab qoladi.
Bir qator alkaloidlar muhim ijtimoiy-jinoiy ahamiyatga ega bo’lib, psixotrop moddalar bo’lib, og’riqli giyohvandlikka olib keladi – giyohvandlikka olib keladi, garchi ular bu jihatdan izoxinolin opiy alkaloidlardan kam.
Zaharli, kuchli, giyohvand moddalar va psixotrop moddalar bilan ishlashning barcha bu nuanslarini bilish – Gippokratning asosiy printsipiga qat’iy rioya qilish kerak bo’lgan har qanday tibbiyot xodimining asosiy vazifalaridan biri.
Ko’pgina zamonaviy olimlar, ma’lum bir kimyoviy strukturani, ya’ni indol yadrosini o’z ichiga olgan o’simlik manbalaridan olingan moddalarga nisbatan moddalarning terapevtik va toksik ta’siri o’rtasidagi bu nozik chiziqni o’rganish muammosini, shuningdek, moddaning kimyoviy tuzilishi va uning farmakologik ta’siri o’rtasidagi aloqani aniqlashdan iborat.
Bundan tashqari, bu ko’pincha murakkab birikmalarning biogenezi, tuzilishi va hatto bir necha o’n yillar davomida ilmiy izlanishlar olib borilgandan keyin ham tez-tez aniqlanmagan o’simliklardagi metabolizm ham qiziqish uyg’otadi.