Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Dikarbon kislotalar tegishli monokarbon kislotalarga nisbatan kuchli kislotalardir. Karboksil guruhlari qanchalik yaqin joylashsa, ular bir-biriga shunchalik kuchli ta’sir qiladi. Shuning uchun ham to‘yingan dikarbon kislotalarning eng kuchlisi oksalat kislota hisoblanadi (18-jadvalga qarang).

Yuqoridagi reaksiyalardan ko‘rinadiki, dikarbon kislotalar monokarbon kislotalar uchun xarakterli bo‘lgan barcha reaksiyalarga kirishadi. Ular bitta yoki ikkala karboksil guruhi hisobidan tuz, efir, amid, galogenangidrid va hokazolarni hosil qiladi. Dikarbon kislotalardagi karboksil guruhlarining bir-biriga nisbatan joylashishining ta’siri avvalo ularning qizdirishga turlicha munosabatida namoyon bo‘ladi. Oksalat, malon, alkilmalon va dialkilmalon kislotalar qizdirilganda dekarboksillanib, monokarbon kislotalarga aylanadi:

Qahrabo va glutar kislotalar, shuningdek, ularning gomologlari qizdirilganda suv molekulasi ajralib, halqali angidridlar hosil bo‘ladi:

Dikarbon kislotalardan faqat qahrabo, glutar kislotalar va ularning gomologlarigina angidrid hosil qila olishi, bu kislotalardagi karboksil guruhlarining fazoda bir-biriga yaqin joylashganligi hamda hosil bo‘ladigan besh va olti a’zoli halqalarning barqarorligi bilan tushuntiriladi.

Adipin, pimelin va po‘kak kislotalarni 300^oC gacha qizdirganda CO₂ va suv ajralib, halqali ketonlar (sikloalkanonlar) hosil bo‘ladi:

Adipin, pimelin va po‘kak kislotalarning kalsiyli tuzlari piroliz qilinganda ham halqali ketonlar hosil bo‘ladi: