Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

TAYANCH IBORALAR: Organik, birikmalar, kislotaliligi, asosliligi, Brensted- Louri, Lyuis, nazariyalar, bog’, uzilish, turlari.

NAZORAT SAVOLLARI:

Organik birikmalarning kislotaliligi va asosliligi nima?

Brensted- Louri va Lyuis nazariyalari nima?

Kimyoviy bog’ning uzilish turlari nima?

Organik reaksiya mexanizmlarining birikma tuzilishi va reaksiya sharoitiga bog’liqligi nima?

Ushbu mavzu bo’yicha ro’yxatdagi 1, 2, 5 va 7 adabiyotlar tavsiya etiladi.

1.2. Seminar mashg’ulotlarning har bir mavzu bo’yicha

1. Seminar darsi

Izomeriya turlari. Strukturaviy, geometrik va dinamik izomerizm. Strukturaviy va elektron formulalar.
Birgina C-elementi asosida topilgan organik birikmalar sonining 4 mln. dan oshib ketishi izomeriya hodisasi bilan tushuntiriladi. Organik moddalarning anorganik moddalardan farqi ular orasidagi izomeriya hodisasining juda keng uchrashidir. Izomeriya grekcha ikki so’zdan tashkil topgan bo’lib «izos» teng va «meros» -qism ma’nosini bildiradi. Bu terminni fanga XIX asrning 30-yillarida (1830) shved olimi Ya.Berselius tomonidan kiritilgan.

Kimyoviy tarkibi va molekulyar massasi bir xil, lekin molekulalarining tuzilishi har xil, shu sababli fizik-kimyoviy xossalari ham turlicha bo’lgan moddalar - izomer moddalar yoki izomeriya deyiladi.

M-n: etil spirt (vino spirti) bilan dimetil efirning tarkibi bitta emperik formula C₂H₆O bilan ifodalaniladi, lekin ularning xossalari turlicha: etil spirtining qaynash temperaturasi 78.3⁰C bo’lgan suyuqlik, dimetil efir esa -23,6⁰C da suyuqlikka aylanadigan gaz. Organik kimyoning rivojlanishi jarayonida izomeriya tushunchasi chuqurlashib, fazoviy kimyo tasavvurlari hisobiga yangi mazmun bilan boyidi. Hozirgi vaqtda izomerlar deb – tarkibi, molekulyar massasi bir xil, ammo ularning fazoda joylashishi bilan farqlanadigan birikmalarga aytiladi.

Izomeriya bir necha turlarga bo’linadi:

Izomerlar ikkita asosiy gruppaga bo’linadi: tuzilish izomerlar va fazoviy izomerlar.