Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Induktsion ta`sir va uning xos xususiyatlari. Organik birikmada uglerod atomi (yoki boshqa atom) elektromanfiyligi undan farq qiladigan atom tomon siljiydi. Buning natijasida atomlar qisman qutblanadi, bu esa o`z navbatida qo`shni bog’ elektronlarining siljishiga va atomlarning qutblanishiga sabab bo`ladi. Ta`sirning oddiy (-bog’lar) bog’larning ketma-ket qutblanishi orqali uzatilishi induktsion ta`sir deb ataladi. Induktsion ta`sir J harfi bilan belgilanadi va o`z yo`nalishiga ko`ra musbat (QJ) va manfiy (-J) bo`lishi mumkin. Masalan:

Cl-atomining –J ta`siri	kislorod anionining +J ta`siri

Bunda

qisman hosil bo`lgan zaryadlar ta`sirko`rsatayotganatomdanuzoqlashgansarikamayibboradi, ya`ni+>’+>’’+yoki->’->’’-.

Induktsion ta`sir natijasida bog’ yoki molekula qutblanib dipol’ momentga ega bo`lib qoladi. Ta`sir qiluvchi atom o`ziga elektronlarni tortsa uning ta`siri manfiy (-J), elektronlarni o`zidan itarsa musbat (+J) bo`ladi. Vodorod atomining ta`siri shartli ravishda 0 deb olinadi. Induktsion ta`sirning yo`nalishi -bog’ bo`ylab chizilgan strelka bilan ko`rsatiladi.

Induktsion ta`sirning o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

1. Induktsion ta`sirning kuchi ta`sir ko`rsatayotgan atom yoki atomlar guruhining zaryadi ortishi bilan ortadi. Ion shaklidagi atom yoki atomlar guruhi kuchli va uzoq masofaga ta`sir ko`rsatadi.

2. Ta`sir ko`rsatuvchi atomning elektromanfiyligi qancha kuchli bo`lsa, uning manfiy induktsion ta`siri -J shuncha katta bo`ladi.

3. Barcha to`yinmagan guruhlar -J manfiy induktsion ta`sir ko`rsatadi va u guruhning to`yinmaganlik darajasi ortishi bilan kuchayadi.