Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Kovalent bog’lanish, Lyuis nazariyasi.

Atomlarning elektron juftlari orkali bog’lanish kovalent bog’lanish deyiladi. Bunday bog’lanishni elektromanfiyligi uzaro teng yoki ozgina fark qiladigan element xosil qiladi. N₂, Sl₂,O₂, N₂, Ch₄ molekulalari orasidagi bog’lanish kovalent bog’lanish misol bo`la oladi. Atomlar orasidagi kovalent bog’lanish xosil bo`lishi turlicha, ya`ni:

1)Elektronlarni umumlashtiruvini ko’rsatish orkali, 2) energetik yacheykalar orkali 3) atomlar elektron bulutg’g’larining bir-birini koplashi orkali tasvirlash mumkin. Masalan N₂ molekulasini xosil bo`lishi H(Z=1) 1s<sup>1</sup> bo`lgani uchun:

1. 
   H+HH:H
   

Vodorod xlorid malekulasining xosil bo`lish N(Z=1) 1s¹ va Cl (Z=17) 3s² 3p⁵

Xar xil atomlardan tuzilgan molekulalarda (HCl, H₂O, NH₃) esa elektronlar jufti elektromanfiyligi katta bo`lgan atom tomon bir oz siljigan bo`ladi, masalan HCl molekulasida elektronlar jufti xlor atomi tomonga siljigan bo`ladi, chunki xlor atomining nisbiy elektr manfiyligi (NEM)(283) vodorod atomiga karaganda (2,1) katta. Kovalent bog’lanish bunday turi qutbli kovalent bog’lanish deb ataladi.

Kimyoviy bog’lanish ‑bog’ning uzunligi, bog’lanish energiyasi, tuyin-ganligi va yo`naluvchanligi bilan xarakterlanadi. Kimyoviy bog’lanishning uzunligi molekuladagi atomlar yadrolari orasidagi masofa bilan ulchanadi. Bog’lanish uzunligi kancha kichik bo`lsa, kimyoviy bog’-lanish shuncha mustaxkam bo`ladi. Kimyoviy bog’ning mustaxkamligi asosan bog’lanish energiyasiga bog’lik. Kimyoviy bog’lanish energiyasi molekuladagi bog’lanishni batamom uzib tashlash uchun sarflanadigan energiyaga teng bo`ladi va uning miqdori kj/mol’ bilan ifodalanadi.