Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Karboksilat-ionning bunday tuzilishi rentgenstrukturaviy tahlil yordamida isbotlangan.

To‘yingan monokarbon kislotalarning kuchi karboksil guruhi bilan bog‘langan o‘rinbosarlarning tabiatiga bog‘liq. Elektronakseptor o‘rinbosarlar kislota kuchini oshiradi, elektrondonor o‘rinbosarlar esa kislota kuchini kamaytiradi.



X - elektronlarni tortadi va Y - elektronlarni beradi va anion-

anionni barqaror qiladi, ni beqaror qiladi, kislota

kislota kuchini oshiradi kuchini kamaytiradi

I-effekt namoyon qilib, kislota kuchini oshiradigan o‘rinbosarlar:

NR₂<OR <F ; I <Br <Cl <F ; CR=CR₂<C₆H₅<C  CR

+ I-effekt namoyon qilib kislota kuchini kamaytiradigan guruhlar:

CH₃<CH₂CH₃<CH(CH₃)₂ < C(CH₃)₃

Kislota radikalida C atomlari sonining ortishi bilan kislota kuchi kamayib boradi. Masalan, sirka kislota chumoli kislotaga nisbatan 10 marta kuchsiz, moy kislota esa sirka kislotadan ham kuchsiz.

Kislotalarning dissotsilanish qobiliyatini ko‘rsatish uchun dissotsilanish konstantasi K_a (ainglizcha acid  kislota) o‘rnida uning manfiy logarifmi pK_a dan foydalanish qulay:

Galogen atomlari karboksil guruhidan uzoqlashgan sari ularning ta’siri kuchsizlanadi va kislota kuchi kamayadi:

To‘yingan dikarbon kislotalarning ayrim vakillari (oksalat, malon va qahrabo kislotalar) tuzlar holida o‘simliklar dunyosida keng tarqalgan. Ularning sintetik olinish usullari to‘yingan monokarbon kislotalarning olinish usullariga o‘xshaydi. Lekin dikarbon kislotalarni olishda dastlabki mahsulot sifatida karboksil guruhga aylanish qobiliyatiga ega ikkita funksional guruhi bor birikmalar ishlatiladi.

1. Dikarbon kislotalarning hosilalari va siankarbon kislotalarni gidrolizlash:

2. Ikkala gidroksil guruhi ham birlamchi uglerod atomlari bilan bog‘langan glikollar, shuningdek, gidroksikislotalar, aldegidospirtlar, alkadiyenlar va halqali ketonlarni oksidlash:

3. Diollarni karbonillash:

4.Dikarbon kislotalar monoefirlari (nordon efirlari) kaliyli tuzlarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish (Krum-Braun va Uoker, 1891, 1893-yillar).

Krum-Braunva Uoker sintezi Kolbening elektrosinteziga o‘xshaydi.

3. 
   Sintetik usullar kombinatsiyasini qo‘llab, sanoatda ayrim dikarbon kislotalar olinadi:
   

6. Malon efiri yordamida sintez qilish (376-379-betlar).

7. Atsetosirka efir yordamida sintez qilish (463-465-betlar).

Muhim dikarbon kislotalarning maxsus olinish usullari bilan alohida tanishamiz.