Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi kimyo texnologiya

Laboratoriya ishi -9
Neft mahsulotlarini zichligini aniqlash
Ishning maqsadi: suyuq neft mahsulotlarining zichligini aniqlash.

Kerakli jihozlar: neft mahsuloti, areometr, Vestfal-Mor tarozisi, piknometr, shisha idishlar.

Nazariy tushuncha

Bir jinsli moddalarning zichligi deb, birlik hajmda mavjud bo‘lgan modda miqdori (massasi) ga aytiladi.

(1)

Bu kattalikni SI o’lchov birliklar sistemasidagi birligi

Moddalar zichligi solishtirma og‘irlik bilan bog‘liq. Solishtirma

og’irlik deb birlik hajmdagi modda ogirligiga aytiladi

(2)

Uning SI o‘lchov birligidagi o‘lchami

Jismning og‘irligi:

P=mg (3)

ya’ni massaning erkin tushish tezlanishiga bo‘lgan

ko‘paytmasiga teng.

(1), (2) va (3) tenglamalarni solishtirsak:

d = ρ∙g (4)

ekanligiga ishonch hosil qilamiz.

(1) va (4) tenglamalari bilan neft va neft mahsulotlarining zichligini aniqlash mumkin.

Suyuqlikning zichligi uning bug‘i zichligidan taxminan 1700 marta katta. Bundan suyuqlikning molekulalari bir-biriga yaqin masofalarda joylashgan, degan xulosa kelib chiqadi. Shuning uchun suyuqlikning harakati va boshqa ko‘p xossalari molekulalararo o‘zaro ta’sir kuchlari bilan aniqlanadi. Suyuqlik molekulalari orasida tortishish va itarishish kuchlari mavjud ekanligi tajriba va kuzatishlarda aniqlangan. Itarishish kuchlari siqishda namoyon bo‘ladi (suyuqliklar deyarli siqilmaydi), tortishish kuchlari esa suyuqlikning uzilishida namoyon bo‘ladi.

Nazariy tadqiqotlar asosida sovet fizigi Ya.I. Frenkel molekula 1 sekund davomida 1010 – 1011 marta joydan-joyga qo‘zg‘alishini aniqladi, bunda u qisqa to‘xtagan joylari yaqinida 100 martaga yaqin tebranar ekan. Shunday qilib, suyuqliklarning molekulalari kichik sohalarda o‘zining o‘zaro joylashishini ozmi-ko‘pmi vaqt o‘zgartirmaydi. Bunday sohalarning mavjudligi suyuqlikning asosiy xossasi – oquvchanligiga sabab bo‘ladi.

Suyuqlik o‘zi turgan idishning shaklini oladi. Agar suyuqlikning og‘irlik kuchini yo‘q qilsak yoki uni kichik miqdorlarda olsak, suyuqlik shar shaklini oladi. Masalan, anilin tomchisini olsak, uni osh tuzining zichligi anilin zichligiga teng bo‘lgan eritmasiga kiritsak, anilin shar shaklini oladi. Shunday qilib, suyuqlik molekulalari xaotik harakat qilib, vaqtning ko‘p qismida ma’lum joylar yaqinida turadi, bunda o‘zaro joylashishga biror darajada bog‘langan bo‘ladi.

Moddaning suyuq holati gazsimon holati bilan qattiq holatning oralig‘ida bo’ladi, shuning uchun gazsimon holatga ham, qattiq holatga ham ma’lum darajada o‘xshashligi bo‘ladi. Kritik harorat yaqinida suyuqliklarning xossalari zich bug‘ning xossalariga, qotish sharoitlarida esa qattiq jism xossalari bilan yaqin bo‘ladi.

Suyuq neft mahsulotlarining zichligini aniqlash uchun tajribada quyidagi usullardan foydalaniladi:

1. Areometrik usul.

2. Vestfal-Mor tarozisida tortish usuli.

3. Piknometrik usul.

4. Gidrostatik usul.