Namangan davlat universiteti "iqtisodiyot"

Mulkning tarkibi va uning o'zgarishi

Kursatkichlar	Yil boshida		Yil oxirida		Farki(+:	-)
	Ming	Foiz	Ming	foiz	Ming	Foiz

	sum		sum		sum
1.Asosiy vositalar va oborotdan
tashkari aktivlar (koldik baxoda)
2.Aylanma mablaglar	1780	38,1	1690	36,5	-90	-1,6
a) zaxiralar va xarajatlar	2890	61,9	2935	63,5	+45	+1,6
b) pul mablaglar xisoblashishlar	1480	31,7	1345	29,1	-135	-2,6
va boshka aktivlar
	1410	30,2	1590	34,4	+180	+4,2
Jami mulk	4670	100	4625	100	-45

Jadvaldan kurinadiki, korxona mulkining yil oxirida 36,5 foyzi asosiy vositalar va oburutdan tashkari aktivlar tashkil kilgan. Kolgan 63,5 fozi esa aylanma mablaglar, shundan 29,1 foizi zaxiralar va xarajatlar,34,4 foizi pul mablaglaridan iborat.Lekin yil oxirida kursatkichlar utgan yilgpa nisbatan 45ming sumga kamayishini ijobiy xol deb bulmaydi. SHuningdek asosi vositalar, zaxiralar va xarajatlarning 90 va 135 ming sumga kamayishi bir me'yorda ish yuritishga salbiy ta'sir etishi mumkin.

Pul mablaglarining 180 ming sumga yoki 4,2 foizga kupayishi va umumiy korxona mulkining uchdan bir kimidan kuprogini tashkil kilishi tulov kobiliyatning yaxshilanganligini kusatadi. Korxona mulkini urganish uchun asosi vositalar va oborotdan t’ashkari aktlar 6 aylanma mablaglar tarkibini xar tomonlama taxlil kilish lozim. Asosi vositalar va obrotdan tashkari aktivar yil boshida 1780 ming sum bulsa yil oxiriga kelib 1690 ming sumga tushdi. YOki 90 ming sumga kamaydi. SHundan 790 ming sumni koldik baxodagi asosiy vositalar tashkil kiladi. Nomaterial aktivlar 150 ming sum kapital sarf va avanslar 300 ming sum, uzok muddatli kapital kuyilmalar 300 ming sum va boyliklar uchun xisoblashishlar 150 ming sumdan iboratdir. YUkorida kursatilganidek asosiy vositalar 20 ming sum,Nomaterial aktivlar 30 ming sum va kapital sarflr 40 ming sum kamaydi. Korxona mablagidan 600 ming sum kapital sarflar va uzok muddatga munjanlangan kiymatlar tashkil kilish, mablaglar aylanishi va ayniksa mulkning tez pul keltirishini sekinlashtiradi.

2. 
   Xorijiy investitsiyalarni samaradorligini aniqlashda qo'lllaniladigan umumiy
   

ko'rsatkichlar

Moliyaviy taxlilning muxim xususiyatlarida biri korxona mulki, zaxiralar va mulki xar tomonlama urganishdir. Bunday mablaglar tarkibiga ishlab chikarish zaxiralari, ya'ni xom ashyo va materiallar sotib olingan yarim fabrikantlar va komplektldovchi buyumlar konstruktsiya va detallar ikkilamchi materiallar va urnatilagn asbob uskunalr extiyot kisimlar parvarish va bokuvdagi chorva mollari, urug va em xashak orzon baxoli tez eskiruvchi buyumlar va blar kiradi. Ular korxonaning bir meyorda ishlashi xamda maxsulot ishlab chikarishi va shartnoma buyicha sotish rejasini ta'minlashga etarli bulishi lozim.SHuningdek zaxira va xarajatlar tarkibiga usimlk va chorvachilik buyicha tugallangan ishlab chikarish kelgusi davr chikimlari tayyor maxsulot va bular xam kiradi.Tugallangan ishlab chikarish xarajatlarining xam urganish va taxlil etish lozim. Balansning passiv kismida korxona mablaglarning koplash manbalari kursatiladi.Bozor iktisodiyoti sharoitida mablaglarni tuldirish kuydagilardan iborat.

1. 
   Uziga karashli manbalar
   
2. 
   Kreditalr va boshka karzlarga olingan manbalar
   

Xisoblanishlar va boshka passivlar bundan eng muxim urini korxonalar uziga karashli ustav jamaksadli moliyalashtirish fondlari amortizattsiya va tamirlash fondlari xamda boshka manbalar egallaydi. Bulinmas jamgarma fond korxona ixtiyoridagi doim berkitilgan asosiy va aylanma manbalrning xajmini kursatadi, u turli xujjatlar xujalik muomilalari ta'sirida uzgarib turadi. Bunga foydaning taksimlashi sababiga tuldirilish xomiylarining a'zolik badallari asosiy vositalrning kayta baxolanishi va boshkalar sabab bulishi mumkin Mablaglarni kupaytirish manbalrning kupaytirish tarkibiga foyda aloxida urini egallaydi, foyda xajmini kupaytirishga eng avvalo nizom xajmini tuldirishga va boshka extiyoj jamgarmalarini yaratishga olib keladi. Amortizattsiya va boshka fondlarning tashkil bulishi xam bozor sharoitida mazmunan uzgarmokda 1991 yildan amortizattsiya xisoblashda tezlashtirilgan meyorlar ( aktiv turdagi mashinalar kurilmalar transport va boshka vositalar buyicha) kullanishi va turli tiklash kismi buyicha amortizattsiya xisoblash asosiy vositalrning balan kiymating maxsulotlar xam narxiga utkazib bulgunga kadar bajarish kabi yangiliklarjoriy etiladi.

Kredit va boshka karz mablaglarga kiska urta uzok muddatga munjanlanib olingan kreditlar uz muddatida uzilmagan ssudalar va boshka karz mablaglari kiradi.SHuningdek kreditlar bilan xisoblashishlarini va boshka passivlar xam shu erda inobatga olinadi. Bunda kreditorlik karzlaridan tashkari byudjetlar sugurta va mexnat yuzasidan korxonalarning karzlari kursatadi.

Bozor iktisodiyotida konuniyatlari va talabidan eklib chikkan xolda korxonada karz xam bulgani ma'kul. jadvalda korxona mablaglarining manbalriga kursatilgan:


Korxonaga karashli va karzga olingan manbalar

Kursatkichlar	Yil boshi yil oxiri						Farki (-		*■ -)
	Ming sum	foiz	Ming sum	foiz		Ming sum		Foiz
I.Xamma mablaglar shu	4670	100	625	100		-45		X
jumladan: 2.Korxonaning uziga tegishli mablaglar manbalari	2170	46,5	2125	45,9		-45		-0,6
shundan: a) uziga karashli aylanma mablaglar manbai (2170+520­1780) yil boshida 910(2125+650-1690) yil oxirida	910	19,5	1085	23,5		+175		+4,0
1085	2500	53,5	2500	54,1		-		+0,6
3, karz mablaglar shundan: a) uzok muddatli karz	620	13,3	690	14,9		+70		+1,6
b) kiska muddatli karz	1130	24,2	910	19,7		-220		-4,5
v) kreditorlik karzlar	750	16,0	900	19,5		+150		+3,5

Jadval ma'lumotlari shuni kursatadiki yil boshida korxonadpgt mulkning 46,5 foizi uziga karashli mablaglar tashkil etgan bulsa yil oxirida bu rakam 45,9 foiz bulib 0,6 foiz kamayib 45 ming sumga kamaydi karz mablaglari jami uzgarmagan bulsa xam umumiy mablaglari tarkibidagi ulushi +0,6 foiz ortdi ayniksa kreditor karzlarni +150 ming sumga kupaygan korxonaning moliyaviy barkarorligiga salbiy ta'sir kursatdi.

3.