Namangan davlat universiteti ikromjon kuzikulov qo'qon xonligi

(Бабабеков  X.  Народные  движения  в  Кокандском  ханстве  и  их 

социально-экономические  и  политические  предпосылки  (XVIII- 

XIXвв.).  -  Ташкент:  Фан,  1990. -  С.  69.).

1854-yil qipchoqlar qo'zg'oloni

 boshlangan.  Н.  Bobobekov- 

ning  ma'lumotiga  ko'ra,  qo'zg'olonga  O'tanboy  qipchoq  bosh- 

chilik qilgan.  Qo'zg'olonchilar Andijon va Marg'ilon shaharlarini 

egallagan. 

Keyinroq  qo'zg'olonga  qirg'iz  urug'lari 

ham 

qo'shilganlar.  Muallifning  xabariga  ko'ra,  qo'zg'olon  olti  oydan 

ko'proq davom etgan.

Xudoyorxonning ukasi,  Andijon  hokimi  So'fibek to'y qilish 

maqsadida  akasini  taklif  etgan  paytda,  Qo'qonda  yana  bir 

qo'zg'olon  ko'tarilgan.  Qo'zg'olonga  Maxdum  A'zam  avlodidan 

bo'lgan  Rustamxonxo'ja  boshchilik  qilgan.  V.  P.  Nalivkinning 

yozishicha,  xon  xalq  orasida  ta'siri  katta  bo'lgan  xojalar  va  to'- 

ralami  xuddi  qipchoqlar  kabi  tugatishni  maqsad  qilgan  edi 

(Наливкин В.  П.  Краткая история Кокандского ханства.  -  Ка­

зань,  1886.  -   С.  185).  Xonning  maqsadidan  xabardor  bo'lgan 

Rustamxonxo'ja poytaxtda  uning yo'qligidan  foydalanib,  xojalar- 

ni  to'plagan  va  xavfdan  xabardor  qilgan.  Shu  yig'inda  ona 

tomondan xonlarga qarindosh bo'lmish Rustamxon xon qilib k o '­

tarilgan.  Xon  Qo'qonga  Qosim  mingboshi  va  Qambar  ponsodni 

qo'zg'olonchi  Rustamxonni  jazolash  maqsadida  jo'natgan. 

Qo'qon  aholisi  Rustamxonning  tarafmi  olib,  xon  vakillarini  poy- 

taxtdan  quvib  yuborgan.  Shu  yerda  qo'zg'olonga  sabab  bo'lgan 

bir  voqea  eslangan.  Musodora  qilingan  qipchoq  yerlari  masa-lasi 

edi.  Bu  harakatga  Mirza  M unawar  boshchilik  qilgan.  Tarixiy 

adabiyotlarda bu voqea  1855-yilda sodir bo'lganligi yozilgan.

Toshkent  hokimi  Mirzaahmad  qozoq  qabilalariga  og'ir 

soliqlar  solibgina  qolmay,  voyaga  yetmagan  bolalami  qullikka 

sotar  edi.  Natijada  1857-yil  Avliyootada  qozoqlar  qo'zg'oloni 

boshlangan.  Qozoqlar  Mirzaahmad  qo'shinlari  tomonidan  tarqa- 

tilgan  bo'lsa-da,  keyinroq  katta  kuch  bilan  Avliyootani  qamal 

qilgan.  Bu  ma'lumotlar  V.  P.  Nalivkinning  “Краткая  история 

Кокандского  ханства”  asarida  berilgan.  Lekin,  bizga  ma'lumki, 

bu  voqealar bo'lib  o'tayotgan  vaqtda Avliyoota  ruslar tomonidan 

bosib olingan edi.

-  

6 7

-

---

1857-yilda Alatov yaqinidagi Jetisuv hududida qozoqlaming 

qipchoq  urug'i  qo'zg'olon  ko'targan.  Xudoyorxon  qo'zg'olonni 

bostirish  uchun  500  kishilik  qo'shin bilan  yo'lga  chiqqan.  Lekin, 

Mallaxonning  hokimiyatni  qo'lga  kiritish  uchun  qilgan  harakati 

tufayli ortga qaytishga majbur bo'lgan.

Qozoqlaming dulat, beshtamg'al va changlin urug'lari  1858- 

yil  qo'zg'olon  ko'targan.  Toshkent parvonachisi  chorvadorlardan 

soliq yig'ish maqsadida o 'z  odamlarini jo'natgan.  Soliq  faqatgina 

chorva  hayvonlaridangina  emas,  balki  har  bir  qiz  bola  uchun  20 

mbl  to'lanishi  kerak  edi.  Soliq  yig'uvchilar  boshlig'i  Mirzaboy 

qiz  bolalami  ro'yxatdan  o'tkazish  paytida  erkaklar  telpagi  kiyib 

yurgan Qanayboyning qizini payqab qolgan.  Qanayboydan jarima 

to'lashni  talab  qilganida,  Mirzaboy  o'ldirilgan.  Boshqa  chorva- 

dorlar soliqchilarga hujum qilib, ulaming aksariyatini o'ldirganlar. 

Shu tariqa qo'zg'olon boshlanib ketgan.