Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyat xavfsizligi kafedrasi

 
3. Hayot faoliyati xavfsizligining iqtisodiy jihatlari. 
Tabiat resurslaridan intensiv foydalanish va atrof muhitini ifloslantirish, 
ilmiy-texnikaviy yangiliklarni jamoat ishlab chiqarish faoliyatining barcha 
sohalariga tomonlariga keng joriy etish, bozor munosabatlarining shaklllanishi 
har xil tabiiy (suv bosishi, er ko`chishi, tabiatdagi yong’inlar, er qimirlashlar va 
boshqalar), biologik (epidemiya, epizootiyalar), texnogen (yong’inlar, 
portlashlar, binolarning qo`lashi, radioaktiv moddalarning tarqalishi, hayotni 
taminlash sistemalaridagi avariyalar), ekologik (atmosferani anomal ifloslanishi, 
tuproqni sho`rlanishi, erlarni yalong’ochlanishi), antropogen (odamlarni xato 
ishlari oqibatida) va boshqalar bilan birga kuzatilmoqda. 
Ular og’ir iqtisodiy oqibatlarga (sanoat, qurilish, transport, yashash va 
kommunal xo`jalik sferalarida, qishloq xo`jaligida) olib kelmoqda. Bu o`z 
navbatida xavflardan insonni himoyalashni nafaqat samarali tadbirlarni ishlab 
chiqish va amalga oshirishni shu bilan birga hayot faoliyat xavfsizligini 
taminlashga ma`lum darajada mablag’ sarf etilishini taqoza etadi. 
Fan texnikaning revolyutsiyasi davrida ishlab chiqarishda erishilgan 
taraqqiyot har doim va hozir ham ishlab chiqarish muhitida hayot faoliyati 

---

201 
xavfsizligiga salbiy ta`sir etuvchi zararli xavfli omillar darajasini oshishi orqali 
kuzatilgan.
Mamlakatimiz hududida ko`plab yirik ishlab chiqarish korxonalari 
faoliyat ko`rsatmokda. Ularning ayrimlari atrof muhit va axoli uchun potentsiyal 
xavf hisoblanadi. Bu korxonalarning ba`zilaridagi texnologiyalarning nazorat va 
tartib intizomni past darajasi ishlab chiqarish ko`rsatkichiga ham salbiy ta`sirini 
ko`rsatadi. Bular natijasida bu korxonalarga investetsiyalarni jalb etish, ishlab 
chiqarish vositalarini yangilashda muammolar yuzaga kelib va iqtisodiy holat 
yanada nochorlashadi. Bu kamchiliklarning hammasi ishchilar mehnat 
sharoitlarining yaxshilanmasligiga, ularni hayot faoliyatiga xavf soladigan ishlab 
chiqarish muhitini ijobiy tomonga o`zgarmasligiga sabab bo`ladi. Bular ishchilar 
o`rtasida ishlab chiqarish jarohatlanishlarini, kasbiy kasalliklarini ko`paytiradi. 
Ishlab chiqarish korxonalarida qayd qilingan kamchiliklarni mavjudligi 
ularda avariya holatlarini keltirib chiqaradi. Bunda ishchilarni kasbiy 
mahoratlarini pastligi ham sabab bo`ladi. 
Statik ma`lumotlarning qayd etishicha 
ishlab chiqarishdagi avariyalarni 50 % dan ortig’i texnik xodimlarning 
noto`g’ri harakati natijasida sodir bo`ladi.
Bu avariyalarni oqibatlarini tugatish korxona va davlat iqtisodiga katta 
zarar keltiradi. Masalan, Rossiya federatsiyasida yuz beradigan har xil texnogen 
avariyalarni iqtisodiy oqibatlarini tugatishga davlat yalpi mahsulotining 1…2 % 
mablag’i sarflanar va uning ko`rsatgichini 4…5 % ga o`sish xavfi mavjud ekan. 
Bu mablag’ soglikni saqlash va atrof muhitni muhofazasiga ajratilagan umumiy 
mablag’dan yuqoriligi qayd etilgan.