|
Илк христианлик фирқаси
Илк христианлик фирқаси 1-2 асрларда христиан диний таълимоти шаклланиши даврида вужудга келган секталардир. Христианлик ҳеч қачон яхлит дин бўлмаган. Христианликнинг энг илк асари«Иоанн ваҳийномаси»да христианларнинг турли гуруҳлари (Николантлар) Ваалам тарафдорлари, аёл пайғамбар Иезавела тарафдорлари) эслатиб ўтилган.
Эбионитлар сектаси (камбағаллар) яҳудийлар маросимла-рини бажаришни тарк қилмаган дастлабки христианлар бўлиб, улар тамомила тарки дунё қилишга даъват этганлар. Исонинг иккинчи марта қайтиб келишини кутганлар, бойликка қарши чиққанлар. Исони тақводор одам сифатида улуғлаганлар, уни чўқиниш вақтида осмондан илоҳий руҳ тушган, деб ҳисоблаганлар.
II асрнинг иккинчи ярмида монтанчилар сектаси пайдо бўлган. Улар тақдирни олдиндан айтиб бериш билан шуғулланганлар, зоҳидликни тарғиб қилганлар, епископлар ҳокимиятини тан олмаганлар.
Имяславичилар фирқаси
Имяславичилар фирқаси (рус. имя-исм, славить-шараф-ламоқ) 1910-1912- йилларда Афон (Греция) даги рус православ монастирларида вужудга келган секталик оқими тарафдор-ларидир. Исмни шарафловчилар сектаси таълимотига кўра, инсон ўзининг гуноҳкорлиги туфайли ибодат пайтида худони эмас, унинг исмини шарафлаши лозим. Рус Православ черкови бу сектани бадъат, деб эълон қилган. Унинг тарғиботчилари черковдан четлаштирилган ва Россиянинг турли монастир-ларига сургун қилинган. Кейинчалик имяславичлар монастирларни тарк этиб яширин овлоқ қишлоқларда скит жамоаларини вужудга келтирдилар. Улар Русь ва Москва патриархларига қарши чиқиб, Совет ҳокимиятига қарши курашдилар. Ҳозир улар жуда оз қолганлар.
Индамаслар фирқаси
Индамас диндорлар - ҳақиқий православ христианлар сектасидаги ўта мутаассиб оқим тарафдорларидир. 20-аср ўрталарида Тамбов вилояти территориясида пайдо бўлган секта асосчилари Л.Кислянов билан Н.Вирятинская ҳисобланади. Индамаслар тасаввурида, одам бу дунё билан тўла алоқани узиб «тирик мурда» га айлансагина нажот топади. Улар ишлашдан, атрофдагилардан ажралиб, гаплашмасдан, ярим оч ҳолда яшаганлар. «Гуноҳга ботган одамлар»дан ўзларини олиб қочишга интилиб, кўчаларга фақат тунлари чиқишган. Вақтларини рўза тутиш ва ибодат қилиш билан ўтказишган. 1960 йилларга келиб бу оз сонли секта тарқаб кетди.
Старообрядчилик фирқаси
Старообрядчилик сектаси Россиядаги қадимий секталар-дан бири. Бу секта XVII аср ўрталарида православие йўнали-шида юз берган ажралиш натижасида пайдо бўлган. Патриарх Никоннинг православие маросимлари ва черков китобларига унча жиддий бўлмаган ўзгаришлар киритиш ажралишга сабаб бўлган. Протопоп Аввакум бошчилигидаги руҳонийлар Никонга қарши чиққанлар.
Лекин икки бармоқ билан чўқиниш керакми ёки уч бармоқ билан чўқиниш керакми, деган масала ҳам, «Иисус» сўзида нечта «и» ёзиш кераклиги ҳақидаги масала ҳам ўз-ўзидан, ажралиш бошланишининг асл сабаби бўлган эмас, албатта.
Ажралиш шунинг учун тез-тез юз берганки, подшо Алексей Михайловичнинг янги қонунларини жорий қилиниши боярлари ва савдогарлари ўртасида норозилик туғдирган. Чунки уларнинг феодал имтиёзлари шу қонун билан бекор қилинган эди.
Крепостнойчилик зулмининг кучайишига қарши кураш олиб борадиган деҳқонлар ажралишининг асосий кучини ташкил этган эди. Чор ҳукумати ва руҳонийлар нифоқчиларни қаттиқ таъқиб остига олдилар. Натижада, улар мамлакатнинг чекка ўлкаларига қочиб кетишга мажбур бўлдилар. Секта 1905 йилда старообрядчилар деб атала бошланган.
Старообрядчилар фирқаси попчилар ва попчи бўлмаганлар деган икки йўналишга бўлинади. Попчилар XIX аср бошларида пайдо бўлган ва сектага кирмаган мустақил черковларда ташкил топган. Попчилар йўналиши эса черков иерархияси ва ибодатини инкор қиладилар ва улар ҳам турли маслак ва мазҳабларга бўлинади: 1) қочоқ поплар тараф-дорлари (грек-шарқ черковидан келган руҳонийларнигина эътироф этувчи йўналиш). Бу йўналишнинг маркази Самара шаҳрида бўлиб, унга старообрядчи архиепископ бошчилик қилади;
2) Москва ва бутун Руссия архиепископи бошчилик қиладиган ва Москвада жойлашган белокриницк иерархияси. Страообрядчилар ҳозир ҳам эски одат ва анъаналарни сақлаб қолишга ҳаракат қиладилар. Старообрядчилар СССР даврида амалга оширилган ишларни ёқтирмас эдилар. Бу сектадан ёшлар чиқиб кетаётирлар. Натижада секта тугаб бормоқда.
ХЛИСТЛАР ФИРҚАСИ
XVIII асрда пайдо бўлган хлистлар фирқаси «художўй кишилар» деб аталади. Хлистларда фақат мулкий тафовутга эга бўлмаган «янги исроил» ва «эски исроил» деган мустақил йўналишлар мавжуд. Хлистларнинг диний таълимоти христиан-лик элементлари билан мажусий динлар эътиқодларининг ғалати бир тарзда аралашишидан таркиб топган. Улар, агар киши ўзининг бутун ҳаётида савоб ишлар қилган бўлса, муқаддас руҳ ана шу киши танасида пайдо бўлиши мумкин, деб ҳисоблайдилар. Хлистлар бундай одамни «христ» («Исо») деб атайдилар. Хлистлар бутларга эмас, балки танасига муқаддас руҳ сингиган одамга сажда қиладилар. Хлистлар орасида секта раҳбарларини илоҳийлаштириш одати шу сабабли кенг ёйилган. Хлистларнинг ибодати (зикр қилиши) махсус оқ кийимларда ўтказилади. Бу ибодатлар сапчиб сакраш, ер тепиниш, жазаваси тутиб фиғон қилиш, аюханнос кўтаришлар-дан иборат бўлиб, диндорларнинг жисмоний ва руҳий жиҳатдан батамом ҳолдан тойишигача давом этади. «Соялар чошгоҳда йўқолади» номли романда хлистлар сектаси иши, «умумий биродарлашув» одати кўрсатилган.
Хлистлар эътиқодига кўра, секта аъзоларининг баъзиларига шундай ҳолатда муқаддас руҳ жо бўлади ва улар «пайғамбарлик» қила бошлайдилар. Секта раҳбарлигининг оз пайғамбарликлари ва тарғиботлари хлистча ғояларнинг асосий манбаидир. Чунки хлистлар православие диний ёзувларига шубҳа билан қарайдилар.
Хлистлар одам жисмини гуноҳкор деб тарғиб қилиб, қатъий аскетизмга чорлайдилар. Эндигина никоҳга кирган диндорлардан хотинини талоқ қилишни талаб қиладилар. Хлистлар жамоаларида аҳлоқан бузуқлик қилиш авж олган. Хлистлар жуда махфий вазиятда иш олиб боради. Сектага кирган киши ўлим ваҳимаси остида ҳеч кимга, ҳатто ўз оила аъзоларига ҳам секта тўғрисида хабар бермаслик ҳақида мажбурият олади ва қасам ичади. Ҳозирги вақтда хлистлар деярли йўқолиб кетган.
Христианликда яна кўпдан-кўп секталар мавжудки, улар тўғрисида батафсил тўхтаб ўтишга дарслик ҳажмида имкон йўқ. Улар ҳақида луғатлардан, ойномалардан ва бошқа манбалардан мустақил ўқиб олиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
