215
PARLAMENTAR RESPUBLIKA
—
boshqaruvning
respublika shakliga ega
bo‗lgan davlat turi. Unda parlament siyosiy jihatdan o‗ziga hisob beradigan hukumatni
tuzadi; davlat rahbari bo‗lgan, lekin ijro etuvchi hokimiyat huquqiga ega bo‗lmagan
prezidentni saylaydi va h.k. Parlament davlatda markaziy o‗rinni egallaydi. Bunda davlat
boshlig‗i – saylanuvchi mansabdor shaxs – juda kichik vakolatlarga ega. Uning
hukumatni tuzish va mamlakatni boshqarishda tutgan o‗rni nomigagina ahamiyatga ega.
U
hukumatni boshqarmaydi, hukumatni Bosh vazir boshqaradi. Ammo hukumat uni
tarqatib yuborishi mumkin bo‗lgan parlament oldida javobgardir. Parlamentar
respublikaga Italiya, Germaniya,
Vengriya, Avstriya kabilar misol bo‗la oladi. Bu
mamlakatlarda, ya‘ni parlamentar respublikada parlament to‗liq hokimiyatga ega bo‗lib,
uning oldida hukumat siyosiy javobgar hisoblanadi. Parlament prezidentni saylaydi.
Bunda prezident faqat davlat boshlig‗i bo‗lib, ijro etuvchi hokimiyat boshlig‗i
hisoblanmaydi.Tabaqaviy vakillik organi sifatida u Angliyada XIII asrda paydo bo‗lgan
bo‗lsada, davlat hokimiyatining mustaqil, qonunchilik va vakillik tashkiloti tarzda,
zamonaviy mohiyatida XVII - XIX asrlarda shakllanib bo‗ldi, hozirgi kunda parlament
demokratik siyosiy tizimlarning ajralmas tarkibiy va funksional elementidir.
PARLAMENTARIZM
— davlat hokimiyati tuzilishi shakllaridan biri bo‗lib,
davlat organlari tizimida parlament yetakchi mavqeni egallaydigan
boshqaruv tizimi
hisoblanadi. Bunda parlament imtiyozli mavqega ega bo‗lib, qonun chiqaruvchi va ijro
etuvchi organlarning funksiyalari aniq belgilab beriladi. P.da hukumat parlament
tomonidan tuziladi va uning oldida javob beradi. P. tarixi Angliyada 1215-yil qabul
qilingan ―Erkinlikning Buyuk xartiyasi‖dan boshlansada,
XVI-XVIII asrlardagi
inqiloblar davrida vujudga kelgan. Bu davrning ilg‗or vakillari davlatni oqilona tuzish va
tashkil qilish uchun hokimiyatni avvalo qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
hokimiyatiga bo‗lish kerakligini da‘vat qilganlar va shu yo‗l bilan mavjud davlat
mexanizmi tizimida mamlakatda qonun chiqarish va sudlovni amalga oshirish ustidan o‗z
nazoratini o‗rnatishga, hatto hukumatni tashkil qilishda
qatnashishga muvaffaq
bo‗lganlar. Natijada P.ning shakllaridan biri - konstitutsiyaviy monarxiya (Angliya va b.
mamlakatlarda) ta‘sis qilingan. Ijtimoiy aloqalar tuzilishi murakkablasha borishi bilan
ijro etuvchi hokimiyat (prezident, hukumat) vakolatlarining kuchayish jarayoni yuz
bermoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: