|
balki ideal orzular,
niyatsiz go‘zallik olami, mutlaq komillik bilan rangsiz, mayda manfaatlar, noqis
illatlar og‘ushidagi real turmush orasidagi adabiy antiteza, nomutanosiblik
bu
”
3
. Olim fikriga ko‘ra, sharh bu tahlil, tadqiq, talqin va bayon muxtasi. Sharh
bahona asar badiiyati va muallif mahorati ham ochib berilishi kerak. Asar
mohiyatini ochish uchun uni boshqa asarlar bilan qiyoslash, naql va rivoyatlar
keltirish ham taqozo qilinadi.
Najmiddin Komilov Navoiyning “Farhod va Shirin”, “Layli va Majnun”,
“Saddi Iskandariy” dostonlarining tasavvuf ta’limoti asosidagi yangicha
talqinlariga bag‘ishlangan “Suqrot- komil inson timsoli”, “Ishq otashining
samandari” (B.Eraliyev bilan hammualliflikda), “Hikmat va ibrat dostoni” nomli
salmoqli tadqiqotlar muallifi hamdir.
4
Tasavvuf va adabiyot munosabatlariga oid
boshqa maqolalarida ham u mavzu taqozosiga ko‘ra “Hayrat ul-abror”, “Sab’ai
sayyor”, va “Lison ut-tayr” dostonlarini ham qayta-qayta tahlil doirasiga tortgan.
Jumladan, rostlik va yolg‘onchilik tadqiqiga bag‘ishlangan “Ajrim qiluvchi
ko‘zgu” maqolasida “Hayrat ul-abror” va “Sab’ai sayyor” dostonlaridagi
mavzuga doir fikrlar va hikoyatlarga murojaat qiladi. “Sayyid Hasan Ardasher-
komil insonmi?” maqolasida Navoiyga ma’naviy ota maqomidagi bu najib
inson shaxsiyati va tasavvufdagi darajasini shoirning Samarqanddan yo‘llagan
1
Komilov N. Ma’nolar olamiga safar. Toshkent: Tamaddun, 2012. 110-111-betlar.
2
Komilov N. Ma’nolar olamiga safar. Toshkent: Tamaddun, 2012. 45-bet.
3
Komilov N. Ma’nolar olamiga safar. Toshkent: Tamaddun, 2012. 131-bet.
4
Komilov N. Tasavvuf. Toshkent: “Yozuvchi”, 1996. 203-214; 214-229-betlar; Komilov N. Xizr chashmasi.
124-192-betlar.
19
masnaviysi, “Nasoyim ul-muhabbat” tazkirasi, vafotiga bag‘ishlab yozgan
marsiyasi va “Holoti Sayyid Hasan Ardasher” manoqibi tahlili asosida
oydinlashtirishga harakat qiladi.
Tasavvuf va Navoiy ijodi- Najmiddin Komilov tadqiqotlari tayanch
markazi hisoblanadi. U aynan Navoiy ijodini tasavvuf falsafasi, obrazlar olami
va timsol-tushunchalari asosida yangicha tadqiq etgan maqola va sharhlari bilan
navoiyshunoslikdan o‘zining mustahkam o‘rnini egalladi. Navoiyni anglash sari
olib boradigan yo‘llar ko‘p-shulardan biri tasavvuf ekanligiga Najmiddin
Komilov birinchilardan bo‘lib e’tibor qaratdi va o‘zi bu borada boshqalarga ibrat
va rahnamo bo‘ldi. Uningcha, Navoiy e’tiqodining javhari-tasavvuf g‘oyalari va
inson qalbi, inson ma’naviyati va kamoloti masalasidir. “
Sharq xalqlari
tafakkuri tarixiga chuqur ildiz otgan tasavvuf ta’limotini yaxshi bilmay turib,
Alisher Navoiy dunyoqarashi va adabiy merosini barcha murakkabliklari,
falsafiy teranligi bilan to‘liq holda to‘g‘ri, haqqoniy yoritib berish mushkul
”,-
deb yozadi uning o‘zi bu haqda”.
1
Olim tasavvuf va adabiyot munosabatini tasavvufning adabiyotga va
adabiyotning tasavvufga intilishi tarzida tadqiq etadi. Shu paytgacha bu masala
biryoqlama – tasavvufning adabiyotdan o‘z g‘oyalarini targ‘ib qilish maqsadida
istifoda etishi tarzida o‘rganilib kelar edi. Aslida bu ta’sir ikki tomonlama
bo‘lib, “adabiyot ham tasavvuf tomonga qarab intilgan. Tasavvuf g‘oyalari keng
tarqalganidan keyin u gumanist shoirlarning qalbini rom etdi. Tasavvufning pok
ilohiy ishq haqidagi, haq va haqiqat, najib insoniy xislatlar, kamolot kasb etish
haqidagi g‘oyalari she’riyat g‘oyalariga aylandi- shoirlar qizg‘in bir ruh, ko‘ngil
amri bilan irfoniy g‘oyalarni kuyladilar, hisobsiz lirik she’rlar, jahonga mashhur
dostonlar, qissalar yaratildi”.
2
Najmiddin Komilovning Alisher Navoiyning forsiy ijodi, xususan,
qasidalari ustida olib borgan tadqiqotlari teran tahlillar va yangi ilmiy
kuzatishlarga boyligi bilan ajralib turadi. U “Sittai zaruriya” tarkibidagi 6 qasida
1
Komilov N. Timsollar timsoli // Xizr chashmasi. 59-bet.
2
O’sha yerda, 200-bet.
20
– “Ruh ul-quds”, “Ayn ul-hayot”, “Tuhfat ul-afkor”, “Qut ul-qulub”, “Minhoj
ul-najot”, “Nasim ul-xuld” qasidalarining har birini alohida-alohida tekshirib,
ularning irfoniy mazmuni va badiiy qimmatini ko‘rsatib berdi. “Nasim ul-
xuld”ning nasriy tarjimasini amalga oshirdi. Yana “Forsiyda ham suhan pardoz
aylab”, “Tatabbu – ijodiy musobaqa” nomli shoirning forsiy merosiga oid
umumlashtiruvchi maqolalar e’lon qildi. “Tatabbu- ijodiy musobaqa”
maqolasida tatabbu va adabiy ta’sir masalalari xususida fikr yuritar ekan,
tatabbuni “
Do'stlaringiz bilan baham: |
