Nafas shodmonov o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi

Yima – Jamshid afsonasi.
“Avesto”da yer yuzi sathini uch barobar 
kengaytirib dehqonchilik va chorvachilikni rivojlantirgan, kishilar uchun ko‘p 
foydali mo‘jizalar yaratgan adolatli Yima haqidagi afsona mavjud. Bu obraz 
keyinchalik Jamshid nomi bilan yuritila boshlagan qahramondir. Bu qahramonning 
“Avesto”ga kirib kelishi afsonaning ancha qadimiy ekanini tasdiqlaydi. Uni 
Firdavsiydan boshlab ko‘pgina fors ijodkor va tarixchilari tarixiy shaxs sifatida 
talqin qilib keladilar. Navoiy ham “Tarixi muluki Ajam” asarida unga alohida 
sahifalar ajratadi va tarixiy shaxs sifatida qayd etadi. 
Jamshid haqidagi bizgacha yetib kelgan afsonalarda aytilishicha, u saltanatni 
egallashi bilan jahon mulkini adl va dod bilan tuzadi. Uning husnu jamoli ham, 
fazlu kamoli ham hayratlanarli, benazir edi. Jamshid ko‘plab ajoyibu g‘aroyib 
ixtirolar qiladi. Jumladan, sipohiylik aslahalarini u joriy qilgan. Burungi qurollar 

---

67 
tosh va yog‘ochdan bo‘lgan ekan. Nayza, qilich, pichoq, sovut, qalqon kabilarni 
metaldan yasagan u edi.
Hammom bino qilish, g‘avvoslar tayyorlash ham uning davrida vujudga keldi. 
Ipak, jun kabilar tolalaridan matolar to‘qish, shaharlar orasida qishloq, qo‘nalg‘alar 
bino qilish, ularni idora qilish qonun-qoidalarini ishlab chiqish, shaharlarni 
yiriklashtirish va baland-baland bino hamda minoralar qurish – bularning hammasi 
Jamshid davrining ixtirolaridan. 
Jamshid o‘z poytaxtida juda katta me’moriy ansambl quradi. Unda qirqta 
baland-baland minoralar bor edi. Obida qurib bitkazilgach, barcha hukmdor va 
akobirni chorlab bazm quradi. O‘sha kun kecha va kunduzning teng kelgan davri, 
shuningdek, tabiatda uyg‘onish faslining boshlanishi bo‘lgani uchun Navro‘z deb 
ataldi va yilboshiga asos solindi. 
Jamshid saltanati yetti yuz yil davom etdi. Islom davri mumtoz tarixchilari 
Jamshid asta-sekin kibrlanib, zolimlashib ketgani, hammani o‘z suratida yasalgan 
butlarga ibodat qilishga majburlagani va unga nisbatan nafrat paydo bo‘lib, oxir 
oqibat Zaxxok tomonidan jismi arralanib pora-pora qilingani haqida yozadilar.