Надежность технических систем и техногенный риск

Бузилмаслик - маълум вақт мобайнида ёки ишлаш вақтида объектни ишчи ҳолатини узлуксиз сақлаб туриши.
Узоқ вақт ишлаш - техник кўрик ва таъмирлашни ўрнатилган тизимида чегаравий ҳолат келгунга қадар объект томондан ишчи ҳолатни сақлаб туриши.
Таъмирланувчанлик – техник кўрик ва таъмирлаш йўли билан объект ишчи ҳолатини ушлаб туриш ёки тиклаш хусусияти.
Сақланувчанлик - сақлаш вақтида ва ундан сўнг, шунингдек ташиш мобайнида объектни талаб этилувчи функцияларни бажариш хусусиятларини характерловчи параметрлар қийматларини берилган чегараларда сақлаш хусусияти.
Nazorat qilish turlari haqida masalalar quyidagilarga bo‘linadi:
birinchi tur masalalar - diagnostika masalalari;
ikkinchi tur masalalar - oldindan aytib berish masalalari (Texnik prognoz);
uchinchi tur masalalar - kelib chiqish (texnik genetika) masalalari. Diagnostika- joriy (hozirgi ko‘rilayotgan) vaqt ichida texnik holatni aniqlash.
Diagnoz qo’yish – mexanizmning texnik holati to‘g‘risida xulosa chiqarish uning hozirgi vaqtda va navbatdagi TXK gacha bo‘lgan davrda ekspluatatsiya uchun yaroqliligini bilishdir. Demak, rejalashtirilgan diagnoz qo‘yilganda avtomatik tizimi soz ishlashi resursini prognozlash elementlarini o‘z ichiga oladi.
Oldindan aytib berish (texnik prognoz) – kelajakda bo‘ladigan texnik holatni va o‘tkaziladigan texnik ta‘sir yoki diagnoz davriyligini (masofasini) aytish.
Texnik genetika – avvalgi vaqtdagi texnik holatni aniqlash (masalan, avariya oldi holati).
Комбинацияланган захира 12.2-расмда юкланган захира (ишини тўхтамаслиги) ва юкланмаган захира (им-кда катта ютуқни таъминлаш) афзалликларини ўзида жамловчи захира гурухи кўсатилган. Ушбу ҳолатда иккита элемент бирга ишловчи гурухни ташкил етади (юкланмаган захира) учинчиси эса юкланмаган захирада бўлади.
Бундай захира комбинацияланган дейилади.

12.2-расм. Комбинацияланган захира

Э.Х.С. Қурилмаларда таркибий захиралашнинг барча турлари ишлатилиши мумкин (12.2-расм).
Э.Х.С. тузилмасига қўшимчаликни назарий киритиш ва ишчи режимларини оптимал йўли билан ҳар қанча ишончли ҳисоблаш системасини барпо қилиш мумкин. Лекин амалиётда бу доим хам бажарилмайди. Барча захиралаш турларини анализ қилган ҳолда амалий хулоса чиқариш керак бўлади: Х.С.ларни умумий юкланган захира йўли билан юқори ишлашини таъминлаш иқтисодий жихатдан амалга ошириб бўлмайди. Энг катта эффектни элементлар бўйича захиралаш беради.
Юкланган ва юкланмаган захираларини ўзаро таққослаганда, барча тенг шароитларда юкланмаган захирали системадан ишончлироқ.