Nacionalna strategija održivog korišĆenja prirodnih resursa I dobara

1.1.3. Obezbeđenost Republike Srbije metaličnim mineralnim resursima

Tabela. 1.3. Obezbeđenost Srbije metaličnim mineralnim resursima za period 10 i 25 godina

Metalični mineralni resurs	10 godina			25 godina
	Nije Obezbeđen	Delimično Obezbeđen	Obezbeđen	Nije Obezbeđen	Delimično Obezbeđen	Obezbeđen
	NO	DO	O	NO	DO	O
Cu			O			O
Au		DO			DO
Pb		DO			DO
Zn		DO			DO
Fe	NO			NO
Cr	NO			NO
Ni		DO		NO
Co		DO		NO
Mo		DO			DO
W	NO			NO
Sb		DO		NO
Al		DO		NO
Hg	NO			NO
U		DO		NO

Zbog neraspolaganja podacima o prosečnoj godišnjoj potrošnji u Srbiji, zatim podacima o importu/eksportu, kao ni projekcijama potrošnje po privredno-razvojnim planovima pri izradi ove strategije, nisu mogli biti dati precizni kvantitativni parametri obezbeđenosti metaličnih i nemetaličnih mineralnih resursa na određen broj godina, već su izdvojene i prikazane tri klase: nije obezbeđen (NO), delimično obezbeđen (DO) i obezbeđen (OB), što je prikazano po pojedinačnim mineralnim resursima u Tabeli 1.3 za metalične, a u Tabeli 1.12 za nemetalične mineralne resurse Srbije.

Obezbeđenost resursa i rezervi bakra

Polazeći od prosečnog obima eksploatacije rude bakra u Republici Srbiji u prethodnom dvadesetogodišnjem periodu postojeće bilansne rezerve su dovoljne za eksploataciju u narednom desetogodišnjem, a isto tako i narednom dvadesetpetogodišnjem razvojnom periodu (Tabela 1.3). U slučaju povećanja godišnjeg kapaciteta eksploatacije neophodno je intenziviranje detaljnih geoloških istraživanja u toku eksploatacije (eksploataciona) i prevođenje dela postojećih resursa bakra u rezerve, kako bi se stvorili uslovi za njihovu dovoljnu obezbeđenost. Odnos potencijalnih resursa Cu prema bilansnim količinama Cu iznosi oko 1,95, a prema geološkim rezervama Cu oko 0,87 (Slika 1.9).

Postojeću mineralno-sirovinsku bazu bakra odlikuje tendencija opadanja kvaliteta rude i pogoršanja tehničko-ekonomskih uslova njihove valorizacije. Istovremeno, postojeća proizvodnja je praćena krajnje niskom akumulacijom a, samim tim, smanjenim mogućnostima ulaganja sopstvenih sredstava preduzeća u istraživanje, razvoj i primenu novih tehnologija pripreme mineralnih sirovina. Evidentan je i porast troškova eksploatacije uslovljen porastom dubine na kojoj se nalaze rudna tela. Deo geoloških rezervi bakra, iz pomenutih razloga, iako iskazane stotinama miliona tona, sa aspekta valorizovanja ostaju pod znakom pitanja do rešavanja problema njihovog doistraživanja, eksploatacije i kompleksnog iskorišćenja.

Slika 1.9. Indeksi odnosa potencijalnih i bilansnih, odnosno potencijalnih i geoloških metaličnih mineralnih resursa Srbije

Metalogenetskim analizama su izdvojeni potencijalno rudonosni prostori Republike Srbije u kojima postoje geološke predispozicije za pronalaženje novih ležišta bakra, prevashodno porfirskog, a delom i masivno-sulfidnog tipa. Perspektive razvoja se zasnivaju na visokoj produktivnosti matičnih kalko-alkalnih magmi Timočkog kompleksa. Ležišta bakra u dijabaz-rožnačkoj formaciji, čak ako se pronađu i nova, mogu biti malih dimenzija i malog ekonomskog značaja.

Potencijali zlata, koje se pojavljuje zajedno sa bakrom ili samostalno u sličnim geološkim sredinama Republike Srbije su veliki. Metalogenetskom analizom su preliminarno definisani prostori u kojima se vrše dalja geološka istraživanja (Timočki magmatski kompleks, tercijarni kalko-alkalni vulkanski kompleksi i dr.), definisani su kontrolni faktori prostornog položaja i uslovi stvaranja pojedinih ležišta zlata. Potencijalno rudonosni prostori i lokaliteti se istražuju od strane većeg broja inostranih kompanija, a pojedini su u stručno-formalno-pravnom smislu već verifikovani. Sadašnje iskorišćenje Au iz ležišta bakra Republike Srbije je niže nego u svetu zbog primenjenih tehnoloških postupaka.

Obezbeđenost resursa i rezervi olova i cinka

Polazeći prvenstveno od prosečnog obima eksploatacije rude Pb i Zn u Republici Srbiji u prethodnom 15-20-godišnjem periodu, koji je npr. u 2005. godini bio tri puta manji u odnosu na proizvodnju 1990. godine, može se zaključiti da su postojeće bilansne rezerve dovoljne za eksploataciju u narednom desetogodišnjem, a isto tako i narednom dvadesetpetogodišnjem razvojnom periodu pod uslovom raspoloživosti i rezervi na području Kosova i Metohije. Međutim, u potpunijem razmatranju obezbeđenosti treba imati u vidu sadašnje probleme sa raspolaganjem rezervi Pb i Zn na Kosovu i Metohiji, zatim raniji obim proizvodnje i podmirivanje potreba privrede, kao i činjenicu da se manji deo bilansnih rezervi nalazi pri aktivnim rudnicima u užoj Srbiji. Iako su teorijski gledano bilansne rezerve Pb i Zn uže Srbije, bez rezervi na Kosovu i Metohiji, dovoljne za naredni desetogodišnji period, sa praktičnog aspekta i potrebe obezbeđenja investicija, kao i neophodnog vremena za realizaciju svih istraživačkih i pripremnih poslova, ove rezerve nisu dovoljne za naredni desetogodišnji razvojni period.

Neophodno je, a i vrši se nakon sprovedene privatizacije nekih rudarskih objekata, intenziviranje geoloških istraživanja i prevođenje dela postojećih resursa Pb i Zn u rezerve, kao i za proširenje postojećih resursa i stvaranje uslova za njihovu dovoljnu obezbeđenost. Sadašnji odnos potencijalnih resursa Pb prema bilansnim količinama Pb iznosi oko 3,95, a prema geološkim rezervama Pb oko 0,49. Odnos potencijalnih resursa Zn prema bilansnim količinama Zn iznosi oko 5,63, a prema geološkim rezervama Zn oko 0,87.

Najveći broj ležišta Pb i Zn se nalazi na Kosovu, a potencijalne rezerve olovo - cinka, pored već utvrđenih rezervi A, B i C1 kategorije, su značajne. Nalaze se u neposrednoj blizini poznatih ležišta, a delom i u sredinama u kojima postoje povoljne metalogenetske predispozicije za njihovo formiranje - pretežno u domenu kalko-alkalnih vulkano-intruzivnih kompleksa neogene starosti u Srpsko-makedonskoj metalogenetskoj provinciji. Dalja geološka istraživanja i prevođenje resursa Pb i Zn u rezerve zahteva vreme, sistematsku prospekciju i prethodna detaljna geološka istraživanja. Izražen problem pri valorizaciji ruda predstavljaju visoka razblaženja pri otkopavanju kao i niska flotacijska iskorišćenja. Iako je u nekim ležištima u bilansnim rezervama srednji sadržaj Pb+Zn oko 8,6%, sadržaj tih metala u otkopanoj rudi na ulazu u flotaciju je oko 4,5%.

Obezbeđenost resursa i rezervi gvožđa

Generalno posmatrano, u Republici Srbiji ne postoji obezbeđenost mineralnim resursima gvožđa, jer nisu poznata ležišta iz kojih bi mogle da se dobiju neophodne količine rude gvožđa za potrebe domaće privrede - kako po količini rude, tako i u pogledu kvaliteta, odnosno prema zahtevima savremene metalurgije. Sadašnji odnos potencijalnih resursa Fe prema bilansnim količinama Fe iznosi oko 36,44, a prema geološkim rezervama Fe oko 1,19. Osim manjih ležišta iz kojih bi eventualno mogle da se otkopavaju manje količine gvožđa, ali čiji kvalitet zaostaje za uvoznim, postoje i ležišta sa velikim rezervama dovoljnih količina da podmire potrebe Republike Srbije, ali je kvalitet ruda neodgovarajući sa stanovišta tehnološko-ekonomskih zahteva za visoke peći. Eventualna rudnička proizvodnja rovne rude i/ili koncentrata mogla bi iz naših ležišta da dostigne 0,3-0,5 Mt/god, ako se preduzmu odgovarajuće planske mere i da se na takvu proizvodnju računa na kraći period 3-4 godine. Strateški posmatrano neophodan je intenzivniji rad na rešavanju pitanja odgovarajućih tehnoloških rešenja za iskorišćenje postojećih prilično velikih resursa gvožđa.

Obezbeđenost resursa i rezervi hroma

Republika Srbija raspolaže malim količinama bilansnih rezervi hroma, tako da se podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem, a verovatno i dvadesetpetpogodišnjem periodu mora planirati sirovinom iz uvoza. Prevođenje vanbilansnih rezervi u kategoriju bilansnih je vezano za dalja geološka istraživanja postojećih ležišta i potencijalno rudonosnih terena, kao i primenu novih tehnoloških postupaka prerade kompleksnih ruda. Sadašnji odnos potencijalnih resursa Cr prema bilansnim količinama Cr iznosi oko 1,43. Pronalaženje novih resursa hromita je složen, dugotrajan i skup proces praćen velikim rizikom i neophodno ih je obuhvatiti srednjoročnim i dugoročnim planovima geoloških istraživanja. Sa velikim stepenom verovatnoće se može geološki tvrditi da u peridotitskim masivima Republike Srbije, a naročito onima koji su pretežno izgrađeni od harcburgita praćenog dunitom, nisu pronađena sva ležišta hroma. Nova ležišta se verovatno nalaze u dubljim delovima masiva, u prvom redu onih koji su relativno obogaćeni hromom i u kojima su do sada utvrđene veće količine hromitskih ruda. Prema položaju u magmatskom kompleksu, rudna tela su delom lokalizovana u kumulatima, delom, ali veoma retko, u tektonizovanim harcburgitima. U većini peridotitskih kompleksa otkriveni su samo njihovi najviši nivoi. Moćnost hromitonosnih kumulata izgleda da ne prelazi 300 m, dok je položaj hromitskih ležišta u tektoniziranim harcburgitima nejasno definisan. Hromitska ležišta u peridotitima Brezovice utvrđena su i u manjim dubinama, na oko 500 m ispod najviših nivoa peridotita.

Obezbeđenost resursa i rezervi nikla i kobalta

Republika Srbija raspolaže malim količinama bilansnih rezervi nikla i kobalta, tako da se podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem periodu, delom mora planirati sirovinom iz uvoza. Drugim delom se mogu preduzeti odgovarajuće planske, organizacione i istraživačke aktivnosti na prevođenje vanbilansnih rezervi u kategoriju bilansnih, kao i neophodna detaljna istraživanja u fazi pre početka valorizacije rude.

Sadašnji odnos potencijalnih resursa Ni prema bilansnim količinama Ni iznosi oko 0,78, a prema geološkim rezervama Ni oko 0,04.

Sadašnji odnos potencijalnih resursa Co prema bilansnim količinama Co iznosi oko 6,15, a prema geološkim rezervama Co oko 3,34.

Mineralna potencijalnost lateritskih kora raspadanja u pogledu nikla može se okvalifikovati kao značajna. Pošto su lateritske kore uglavnom erodovane, interesantni prostori potencijalnih ležišta nalaze se u pripovršinskoj zoni i neposrednoj blizini kontakta transgresivnih gornjokrednih sedimenata i peridotita ili ispod tih sedimenata. Nikl je u svim tim ležištima pretežno vezan sa nontronitom. Neophodno je planirati odgovarajuća geološka istraživanja, kako bi se ostvarilo proširenje mineralno-sirovinske baze Ni i Co, kao i viši stepen obezbeđenosti rudama Ni i Co za potrebe privrede Republike Srbije.

Za resurse Ni i Co u okviru Fruškogorskog rudnog polja veoma je značajno ograničenje vezano za prostor nacionalnog parka zbog čega se ovi resursi mogu smatrati konzerviranim.

Rudne rezerve Fe-Ni rude u ležištima Mokre Gore i Lipovca/Kolarevića mogu postati bilansne, ako se ustanovi pozitivan tehno-ekonomski proces.

Dosadašnja tehnološka ispitivanja mogućnosti valorizacije nikla i kobalta iz feroniklovih ruda ulivaju nadu da se to može postići, posebno u ležištu Lipovac kod Aranđelovca. Iako preliminarno, utvrđeno je da se flotacijom lipovačke rude mogu dobiti koncentrati nikla sa 7-12 %, pri iskorišćenju 16-50 %, dok se u kombinovanom procesu segregacije i flotacije mogu postići i bolji rezultati.

Potencijalni resursi

Ako se ima u vidu da postoje i lateritske kore raspadanja, koje nemaju izdanke, već su prekrivene mlađim sedimentima (okolina Ražane kod Kosjerića), onda se može zaključiti da u takvim sredinama postoje ozbiljne šanse da se mineralno-sirovinska baza lateritskih ležišta nikla + kobalta značajno proširi. Pri tome bi trebalo nastojati da se u našim terenima identifikuju i ležišta u kojima će sadržaj kobalta biti iznad 0,1 %. I pored ovih povoljnih geoloških izgleda, ostaje da će budućnost valorizacije nikla/kobalta iz naših ležišta u osnovi zavisiti od tehnoloških procesa i njihove sposobnosti da se nikl iskoristi iz ruda pod povoljnim ekonomskim parametrima. Ovo upućuje na zaključak da bi tehnološkim ispitivanjima ovih ruda trebalo posvetiti više pažnje nego što je to dosada bilo kod nas.

Obezbeđenost resursa i rezervi molibdena

Republika Srbija raspolaže bilansnim geološkim rezervama molibdena, ali se ne koriste za dobijanje Mo, tako da se podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem periodu delom mora planirati sirovinom iz uvoza, ali je drugim delom neophodno preduzeti odgovarajuće aktivnosti na iskorišćenju Mo iz porfirskih ruda, kako bi deo domaćih potreba bio podmiren iz domaćih mineralnih resursa molibdena.

Sadašnji odnos potencijalnih resursa Mo prema bilansnim količinama Mo iznosi oko 21, a prema geološkim rezervama Mo oko 7,2.

U rudnom polju Mačkatice je pronađeno i više rudnih pojava molibdena (molibdenita) koje nisu u potpunosti geološko-ekonomski ocenjene. Trenutno je ovaj prostor predmet višegodišnjih intenzivnih detaljnih geoloških istraživanja (od strane jedne inostrane kompanije), koja će najverovatnije rezultirati bilansiranjem rezervi molibdena Mačkatice. Ostale pojave su samo preliminarno istraživane (kontaktne zone graditoida Boranje i Kopaonika), ali su u pitanju manja rudna tela, koja je potrebno doistražiti, jer potencijalno mogu biti interesantna kao mala ležišta.

Generalno je neophodno planirati odgovarajuća geološka istraživanja, kako bi se proširila mineralno-sirovinska baza molibdena i ostvario viši stepen obezbeđenosti rudama Mo.

Obezbeđenost resursa i rezervi volframa

Republika Srbija ne raspolaže i nije obezbeđena bilansnim geološkim rezervama volframa, tako da se podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem, a verovatno i dvadesetpetogodišnjem periodu, mora planirati sa sirovinom iz uvoza.

Sadašnji odnos potencijalnih resursa W prema geološkim rezervama W oko 1,37.

Rezultati dosadašnje prospekcije i geoloških istraživanja volframa nisu stvorili osnove za zaključak da u našoj zemlji postoje značajni mineralni potencijali za pronalaženje ležišta volframa. Moguć je pronalazak većeg broja manjih rudnih pojava šelitske mineralizacije u skarnovima, sličnih već pronađenim, čiji je ekonomski značaj teško predvideti, ali je osnovni problem do sada bio relativno nizak sadržaj WO3. Osim toga neophodna su dopunska geološka istraživanja neposredne okoline otkopanih šelitskih kvarcnih žica Blagojevog Kamena, koja mogu biti i ekonomski interesantna, posebno ako se u takvim žicama pojavljuje i zlato. U tom smislu se u rudniku Pb-Zn, Cu "Rudnik" Rudnik, Gornji Milanovac, već sprovode geološka istraživanja šelita, kao nuspojava. Mineralni potencijal zelenih škriljaca u pogledu šelitske mineralizacije u navedenom prostoru takođe nije dovoljno definisan. Glavna ograničenja ulaganja u ova geološka istraživanja su ekonomskog karaktera, jer se takva rudna tela delom moraju podzemno otkopavati. Realizacija geoloških istraživanja na širem prostoru sada poznatih lokacija sa vanbilansnim rezervama šelita može na prostoru Kopaonika i Golije naići na dopunska ograničenja vezana u prvom slučaju za prostor Nacionalnog parka, a u drugom slučaju za prostor Rezervata biosfere.

Obezbeđenost resursa i rezervi kalaja

Republika Srbija ne raspolaže i nije obezbeđena rezervama kalaja, a poznati mineralni resursi kalaja su mali i nedovoljni za potrebe domaće privrede na planski duži vremenski period.

Dosadašnja prospekcija ležišta kalaja nije planirana i realizovana sa potrebnom pažnjom, iako je na osnovu metalogenetskih karakteristika nekih litoloških sredina moguće da su u njima obrazovane i ekonomski značajnije koncentracije kalaja, što treba imati u vidu pri definisanju dalje strategije geoloških istraživanja. Značajnije koncentracije i manja ležišta mogu da se očekuju u granitima Cera, Bukulje, Boranje, a možda i Velikog Jastrebca.

Obezbeđenost resursa i rezervi antimona

Republika Srbija raspolaže delimično obezbeđenim, ali malim bilansnim geološkim rezervama antimona, tako da se delimično podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem periodu može postići na osnovu raspoloživih rezervi antimona, pod uslovom da se izvrši aktiviranje postojećih proizvodnih kapaciteta. Prekid proizvodnje antimona u Republici Srbiji bio je posledica više faktora, a pre svega zbog tadašnje niske i veoma kolebljive cene metala Sb na svetskom tržištu, delimične iscrpljenosti poznatih velikih rezervi, koncentrisanosti postojećih rezervi u većem broju manjih rudnih tela, nedovoljnih ulaganja u geološka istraživanja, naglog osipanja kadrova odlaskom u penziju sa beneficiranim radnim stažom, nerešenih tehnoloških pitanja u vezi sa pripremom kompleksnih Pb-Zn/As-Sb ruda i dr. Sadašnji odnos potencijalnih resursa Sb prema bilansnim količinama Sb iznosi oko 2,04, prema vanbilansnim 0,96, a prema geološkim 0,65.

Dalje uspešno korišćenje raspoložive mineralno-sirovinske baze antimona je povezano sa potrebom dopunskih geoloških istraživanja, rešavanjem tehnoloških problema dobijanja komercijalnih koncentrata antimona iz ležišta Rujevac, kao i savremenom geološko-ekonomskom ocenom. Za resurse antimona na prostoru Kopaonika treba imati u vidu dopunska ograničenja vezana za prostor Nacionalnog parka. Potencijalnost još neidentifikovanih mineralnih resursa antimona džasperoidnog tipa, posebno u zapadnoj Srbiji, ali delom i u Ridanjsko-krepoljinskoj rudnoj zoni (Krčeva reka), može se još uvek smatrati značajnom ali nedovoljno proučenom i istraženom, za šta je neophodno planirati realizaciju odgovarajućih geoloških istraživanja.

Obezbeđenost resursa i rezervi aluminijuma (crevnog boksita)

Republika Srbija raspolaže delimično obezbeđenim, ali malim bilansnim geološkim rezervama aluminijuma. Ležišta boksita su ili malih dimenzija (Klina) i/ili sadrže boksit nekomercijalnog kvaliteta (Zlatibor i Poćuta u zapadnoj Srbiji). Sadašnji odnos potencijalnih resursa Al prema bilansnim količinama Al iznosi oko 6,07, prema vanbilansnim 14,54, a prema geološkim 4,29. Delimično podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem periodu može se postići na osnovu raspoloživih rezervi crvenih boksita samo pod uslovom aktiviranja postojećih rezervi, uz prateća geološka istraživanja koja bi povećala postojeću mineralno-sirovinsku bazu Republike Srbije i omogućila prevođenje potencijalnih resursa u rezerve.

Obezbeđenost resursa i rezervi žive

Republika Srbija ne raspolaže bilansnim rezervama žive, a postojeće vanbilansne rezerve su male. Sadašnji odnos potencijalnih resursa Hg prema vanbilansnim količinama Hg iznosi oko 1,73. Podmirenje potreba u narednom desetogodišnjem i dvadesetpetogodišnjem periodu treba planirati iz uvoza.

Pojave žive u Republici Srbiji su predstavljene rasejanim koncentracijama minerala cinabarita i relativno malim rezervama u više rudnih tela malih dimenzija. Njihove morfološke karakteristike i karakter distribucije žive nisu pouzdano određeni, jer u terenima Srbije tokom poslednjih decenija nije bilo sistematske prospekcije i istraživanja. Ležište Šuplja Stena ima male preostale rezerve, da bi se uz nepovoljnu poziciju u podnožju planine Avala i neposrednu blizinu Beograda, kao i složene ekološke uslove koje treba ispuniti, moglo planirati pokretanje proizvodnje. Osim ležišta Šuplja Stena, u Šumadijskoj metalogenetskoj zoni su poznate i druge pojave cinabaritske mineralizacije (Džever Kamen, Klenje, zatim Savinac kod Takova, Bare u Gruži), ali su to neistražene rudne pojave, čije se rezerve ne mogu pouzdanije prikazati, a još manje preciznije oceniti njihova potencijalnost.

Obezbeđenost resursa i rezervi urana

Republika Srbija ne raspolaže bilansiranim rezervama urana, a postojeće vanbilansne rezerve su relativno male. Sadašnji odnos potencijalnih resursa U prema vanbilansnim količinama U iznosi oko 1,37. Za nekoliko ležišta su parcijalno definisane rezerve, kvalitet rude i mogućnosti eventualne eksploatacije. Za pojedina rudna polja, urađena je i prognozna geološko-ekonomska ocena - odnosno procenjene su rezerve C2, D1 i D2 kategorije. Hidrotermalna ležišta su uglavnom žičnog tipa sa sadržajima urana pretežno od 100 do >1000 ppm, dok su sadržaji urana u ležištima infiltraciono-sedimentnog "roll front" tipa do 2.500 ppm urana, često i više. Uranonosna područja Republike Srbije su, sa aspekta potencijalnosti i perspektivnosti, svrstana u tri grupe: (1) područja u kojima se nalaze detaljno istražena ležišta urana; koja obuhvataju područje nekadašnjeg rudnika urana "Kalna" (2) područja u kojima su dosadašnjim istražnim radovima otkrivene anomalije radioaktivnosti i rudne pojave urana i (3) područja sedimentnih basena u kojima postoje povoljne sredine za deponovanje urana, odnosno preduslovi za formiranje ležišta.

Dalji planovi geoloških istraživanja urana treba da budu u direktnoj vezi sa strateškom smernicom u energetici Republike Srbije, vezanoj za primenu urana za dobijanje električne energije. Sa radiogeoekološkog aspekta je potrebno nastaviti sa potpunijim geološkim definisanjem zona u kojima postoje pojave uranske mineralizacije.