N. Yu. Jo’ruyev

Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Konsolidatsiyalashgan moliyaviy hisobomi shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirib bering.


133

2. 
   Konsolidatsiyalash^gan moliyaviy hisobot va jamlannJa hisobotning umumiy
   

j ihatlari x'a tub Farqlari nimalardan iborat?

2. 
   Konsolidatsiy alashgan moliyaviy hisobotning huquqiy va me”yoriy asoslari qaysi nJe'yoriy hujjatlarga asoslanadi?
   
3. 
   Konsolidalsi yalashgan moliyaviy hisobotning tuzish tamoyi llarini sanab bering?
   
4. 
   Konsolidatsiy alashgan moliyaviy hisobot tuzishning jahon amaliyotida usullar qo’I!aniladi?
   
5. 
   konsolidatsiyaIa»hgan moliyaviy hisobotni tuzish oldidan qanday Hisob ishlari amalga oshiriladi?
   
6. 
   Konsolidatsi \ a!ashgan moliyav iy hisobotni tuzish bosqichlarini tushuntirib
   

beriny.

2. 
   Konsolidatsiya]ashgan moliyaviy hisobotni tuzish metodikasini izohlab bering.
   
3. 
   Konsolidatsi valashgan moliyav iy hisobot ko’rsatkichlarini izoh va tushuntirish xatlarida ochib berish tartibi qanday?
   
4. 
   Konsoldatsiy alashgan moli\aviy hisobotni takomi Ilasht irish bilan bog”Iiq muan n olarni izohlab bering.
   

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar:
Kpaü zona IO. E. Kparxuti *ypc no Me›xpyuaponri si u crarina pratt aynrrra: yue6 noco6. - M.: «Oxcñxiiura», 2009.- 1.19 c.

2. 
   Kounpar‹IB H.1 I. i-iyxraniepcsriñ (QriHáHCOBJ-'iñ, yn pa Buen sec xuri) yuen : y'4e6.
   

— M.: Si puciiesT. 2009. — 448 c.

2. 
   Koi iciai ri i‹u ora E.H. he yiiaponusie cTauqapisi r{iuuaI lCOBOñ oTueTHoCTii: yoeG. nocoo. — M.: «Qaiiixoa n K », 2008. — 288 c.
   

4.
6oiurap}’B X FICOÜ H. Já GfJ HK. -T. : 2007 ñ
5.
Iia6aeua. — M.: B}3OBCxuú yue6+inx, 2006. — 3.23 c.

6. 
   ÜOTNBOflJlNOB A. C. 3aMOHáBNii 6 XruTepriz xucc6 ii. ,0,apcnnx. —T. bAM A. 2005 ú
   
7. 
   I¢apliriClB A.A. byxruTep+ta xucoó+i. /,0,apcnnx -T.: \ JJapx, 2004.-ó92 ú.
   

8 bob. Hisob siyosati va buxgalteriya hisoboti

1. 
   Hisob siyosatining buxgalteriya hisobi va hisoboti bilan bog'liqligi
   

Xo'ja1ik yurituvchi su'yektlarrıing hisob siyosatiga bo'1gan ehtiyoji faqat Iqtisofiy inqirozning integractiyalashuvi sharoitida gina vujudga keladi. Chunki Iqtisofiy inqirozning integractiyalashuvi sharoitida davlat erkin faoliyat olib borayotgan barcha xo"jalik su'yekt1ariga bir xil hisob yuritishning tizimini yozib berishi bir tomondan mumkin bo'1masa, ikkinchi tomondan esa, har bir tadbirkor faoliyatida alohida hisob tizimini yozib berish imkoniyati ham yo'q. Shuning uchun ham u yoki bu operatsiyalami buxgalteriya hisobida aks ettirish qoidalari va tamoyillarini ishlab chiqish har bir xo'jalik yurituvchi su'yektning vazifasi hisoblanadi. Faqat tegishli davlat organlari hisob siyosatini shakllantirish uchun barcha shart-sharoitlami yaratishlari zarur.

Jahon tajribasi lqtisofiy inqirozning integractiyalashu¥l SÛilrOİtlda har bir mamlakat buxgalteriya hisobining asosiy qoida va tamoyillarini markazdan tartibga sotishi, ya'ni tegishli qonuniy, me'yoriy hujjatlar va yo'riqnomalami ishlab chiqishi, ushbu hujjatlar asosida esa har bir xo'jalik su'yekti o'zining boshqaruv va tashkiliy- texnologik xususiyatlaridan kelib chiqib, ularni aniqlashtirishi zarur bo'ladi.
Iqtisofiy inqirozning integractiyalashuvi sharoitida buxgalteriya hisobining davlat tomonidan markazlashtirilgan holda tartibga solinishining asosiy maqsadi bozordagi barcha ishtirokchilaming manfaatlarini birday hirnoya qilish va kafolatlash, shuningdek, hisob va audit sohasida faoliyat ko'rsatayotgan professional buxgalterlar hamda auditorlar manfaatini himoya qilishni kafolatlash hisoblanadi.
Buxgalteriya hisobini tartibga solish investorlar, kreditorlar, mol yuboruvchilar va boshqa buxgalteriya hisobi ma'lumot1aridan foydalanuvchilar uchun ham xuddi yuqoridagidek ahamiyat kasb etadi.
Buxgalteriya hisobini markazlashgan holda tartibga solish muammolaridan biri moliyaviy hisobot ma'lumotlaridan foydalanuvchilar manfaatini himoya qilish bilan bog'liqdir. Chunki xo'jalik yurituvchi su'yektlarning moliyaviy hisoboti ma’lumotlaridan foydalanuvchilar barcha ma’lumotlarga bo'1gan talabi mazmuni va hajmi jihatidan turlicha bo'lib, hatto ular bir-biridan keskin farq qilishi hamda zid bo'1ishi mumkin. Shuning uchun ham buxgalteriya hisobini markazlashtirilgan holda tartibga solishda asosiy e'tibor shunday guruh foydalanuvchilarining manfaatiga qaratiladiki, ularning manfaati hal qiluvchi hisoblanadi.
Mulkdorlar, kreditorlar va boshqa buxgalteriya hisobi ma'lumotlaridan foydalanuvchilarning manfaatlarini to’laroq qondirish uchun buxgalteriya hisobini markazlashtirilgan holda tartibga solish jarayonida emas, balki xo'ja1ik su'yektlarining hisob siyosatini shakllantirishi jarayonida e'tiborga olinishi zarur. Sababi moliyaviy hisobotlami ochib berish jarayonida tashqi foydalanuvchilar uchun zanır ma'1umotlar yoritiladi.
Hisob siyosatining vujudga kelishi, shakllanishi va rivojlanishi tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi bilan bevosita bog'liq. Birinchi marta hisob siyosatini xalqaro miqyosda tan olish ¹973-yilda tashkil topgan hisobning xalqaro standartlari


l35
komiteti tomonidan ishlab chiqilgan va unga «Hisob siyosatini ochib berish» nomli I - standartida ta'rif berilgan edi. Ushbu îa'ri £ lobora rivojlantiri lib boriImoqda.
I 997-yilda «Moliyav iy hisobotlami taqdim qilish» nomli standart qayta ishlanib, u buxgalteriya hisobi xalqaro standartlarining uChtasini: moliyaviy hisobotlaming xalqaro standartining (MHXS) I - «Hisob siyosatini ochib berish», MHXS 3-
«Moliyaviy hisobotlarda ochib beriladigan ma'lumotlar», MHXS I 3-«O’isqa muddatli aktivlar va majburiyatlarni taqdim qil isi»" o'zida mujassam etgan.
Hozirgi paytda ushbu standart moî iya\ iy hisobotlar xalqaro standartining
birinchisi hisoblanadi.
Shunday qilib, buxgalteriya hisobi xalqaro standartlarining keyingi (BHXS va MHXS bir xil tushuncha va 1998-yildan keyingi nashrlarda MHXS deb atalmoqüa) I -«Moliyav iy hisobotlami taqdim qilish» standartida hisob siyosatiga quy idagicha
ta’ri£ berilgan: «Hisob siyosat—i bu koîrpaniy a moliyavıy hisobotlarini tayyorlash va
taqdim qilish uchun qabul qilingan aniq tamoy illar, asoslar. shartlar, qoida va
amaliyotdir».
Respublikamizda ishlab chiqarilgan buxgalteriya hisobining milliy standartlarining I - «Hisob siyosati va moli¿’aviy hisobot» deb ataladi va unda hisob siyosatiga quyıdagicha ca'rif berilgan: «Ushhu standartda hisob yuritish siyosati deganda, xo’jalik yur luvchi su'yekt rahbari to»onidan buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobol. ularning qoida va aüosl ariya mos usullaming qo’llanilishi tushuniladi».
Y uqoridagi ikki ta*rifni taqqosIa\’digan bo' lsak, ularning quyidagi farqlarini ko*rsak bo*ladi.
l . Buxgalteriya hisob înin_s x iqaro standartida kompaniya moliyaviy h isobotlarni tayyorlash va taqdim q il ish uchun qabul qi lingan bo isa, buxgalteriya hisobining milliy standartida korxo +a rahbari tomonidan qabul qilinadi. Masalalaming bunday qo*yilishi, eng ax'valo, buxgalteriya hisobining xalqaro standartida lavsiya ko’rinishida ekanli idan. ya”ni uning asosida buxgalteriya hisobining inilliy standarti ishlab chiqilishi ko'zda tuti lgan.
2. Uux galteriy a hisubining xalqaro stanJanida muIi\’aviy hisobotlarni tayyorlash
\’a Taqdim qilish uchun qabul qilinya*J a iq tanacy illar, asoslar, shartlar, qoida va ainaliyot bu”lsa, buxga!tcriya hisobining nJilji\’ Standartida csa, huxgaltcriya hisobi va nioliyaviy hisobot, ularning qoidalariga va asoslariga mos usullaming qo’Ilanilishi tushuniladi. Albatta, buxgalteriya hisohining xalqaro standartida moliyaviy hisobollami tayyorlash va taqdim qiIishya keng qamrovli yondoshishni ko'rish mumkin. Chunki ushbu standartlarni ish!ab chiqishda, asosan. rivojlangan mamlakatlar kompaniyalarida tuziladigan n oliyaviy hisobotlami tayyorlash va taqdim qilishda qo*lIaniladigan shart-sharoitlar va ularning boshqa mamlakatlarning buxgalteriya hisobotini tuzishidagi talablari ham inobatga olingan.
Buxgalteriya hisobining mil Iiy standanida esa. mamlakatimizda qabul qilingan qonuniy va me’yoriy hujjatlar, shuningdek, respublika iqtisodiyoti rivojining o'ziga xos xususiyatlari ham asos qilib olingan. Shu bilan birgalikda BI-ONTA ma BltXSda

" Me›ıc¢yııepoaue craıvıapısı @u«a»cosHf1 cmıerııoczıı -uHamle ma pyczor assıue AC KEPPI —ACCA, 1998 c

keltirilyan talablar, shart- sharoitlar aniq mamlakatdagi qonuniy hamda me*yoriy asoslardan kelib chiqib aniqlashtirilgan.
Hisob siyosati buxgn Îteriya hisoboti bilan uzviy bog'liq bo*Iib. uni ishlab chiqarishdan ko’zlangan asosiy maqsad ham korxonaning faoliyatini hisobotda aniq va ob’yektiv aks ettirishdan iboratdir.

2.