N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

Standartlastırıwdıń tiykarǵı principlerı

Standartlastırıw boyınsha ulıwma maqset - bul o'nim sapası, protsesslar hám xızmetler boyınsha Mámleket hám qarıydarlardıń qızıǵıwshılıqların qimoyalash bolıp tabıladı. Standartlastırıwdıń bul ulıwma maqsetinden kelip shıqqan halda onıń tiykarǵı principlerıni keltiremiz:

1. Sistemalılıq hám komplekslilik. Komplekslilik - bul quramalı sistema daǵı barlıq elementlerdiń muwapıqlıǵı bolıp tabıladı.
2. Dinamiklik hám standartlastırıwdıń o'skishligi. Standartlar pán hám texnika daǵı júz berip atırǵan o'zgerislerge «adaptatsiya», yahni iykemlesiwi kerek. Standartlastırıw boyınsha xalıq aralıq sho'lkemi «ISO»dıń standartları o'skishdir4.
3. Standartlastırıwdıń natiyjeliligi - bul normativ hújjet qollanılǵanda ekonomikalıq yamasa social nátiyje beriwi bolıp tabıladı, yahni standartlastırıwǵa sarplanǵan bir swmning az waqıt swm payda keltiriwi bolıp tabıladı.
4. Standartlardı islep shıǵıwdıń ústivorligi - bul ústivorlik tavar hám xızmetlerdiń óz-ara muwapıqlıǵı, almasıwchanligi hám qawipsizligin tahminlash bolıp tabıladı.
5. Uyqaslastırıw principi - bul xalıq aralıq sawdada tosıq bolmaytuǵın uyqaslasqan standartlardı islep shıǵıw bolıp tabıladı.
6. Ábzallıq principi. Bul princip ábzallaw sanlar Katarından paydalanıwǵa tiykarlanǵan bolıp, alardan buyım, úskenelerdiń nomenklaturasini kemeytiwde paydanıladı.
Standartlastırıwdıń usılları to'mendegiler bolıp tabıladı:
1. Unifikaciya :
a) sistemalashtirish;
b) klassifikatsiya yamasa klassifikaciyalaw ;
2. Simplifikatsiya;
3. Tipizatsiya yamasa túrlerge ajıratıw ;
4. Selektsiya yamasa tańlaw ;
5. Optimallastırıw (optimizatsiya );
6. Agregatlash (agregatirovanie).
1. Unifikaciya - standartlastırıw forması bolıp, eki yamasa odan artıq hújjetlerdi (texnikalıq shártlerdi) birlestiriw bolıp tabıladı jáne bul hújjet penen reglamentlanǵan buyımdı tutınıwda óz-ara almastırıw múmkin bolǵanlıǵı, álbette, názerde tutılǵan bolıwı kerek. Basqasha etip aytqanda, unifikaciya - bul birdey funktsional yunalishda bolǵan bir túrdegi detalh hám agregatlar sanın ratsional kemeytiw boyınsha iskerlikdir5. Ónimdi unifikaciyalaw koefficiyenti Kn ámeldegi bolıp, al to'mendegi ańlatpa menen keltiriledi: